Angka Vietnam
Sistem angka | |
---|---|
Sistem angka Hindu-Arab | |
Arab barat Arab timur Burma India | Khmer Mongol Thai |
Angka Asia timur | |
Batang pembilang Cina Jepun | Korea Suzhou Vietnam |
Angka abjad | |
Abjad Armenia Āryabhaṭa Cyril | Ge'ez Ibrani Yunani (Ionia) |
Sistem lain | |
Aegean Attic Babylon Brahmi Etruscan Inuit | Maya Mesir Quipu Rom Sumeria Urnfield |
Sistem kedudukan dengan asas | |
Perpuluhan (10) | |
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 16, 20, 30, 36, 60 | |
|
Terdapat dua set sistem angka dalam bahasa Vietnam, iaitu yang berdasarkan nombor Vietnam asli dan juga Sino-Vietnam yang mendapat pengaruh angka Cina.
Konsep
Sepertimana bahasa Vietnam yang mendapat pengaruh Cina yang kuat, bahasa Jepun dan bahasa Korea juga menggunakan dua sistem—sistem asli dan sistem Cina. Tetapi penggunaan sistem Cina adalah lebih meluas dalam kedua-dua bahasa tersebut, berbanding dalam bahasa Vietnam. Nombor dari 1 hingga 1000 masih diungkapkan dalam sistem Vietnam asli dan hanya beberapa nombor (seperti 1,000,000, triệu diungkapkan dalam sistem Cina.
Dalam sistem tulisan Vietnam, nombor dari setiap sistem boleh ditulis dengan dua cara. Dalam tulisan moden, nombor dari kedua-dua sistem ditulis dalam aksara yang dirumikan iaitu quốc ngữ. Dalam tulisan lama, yang menggunakan Hán-Nôm (karakter), nombor dari sistem Cina ditulis dalam Hán tự dan nombor dari sistem Vietnam asli ditulis dalam Chữ Nôm.
Bentuk asas
Bentuk asas sistem penomboran Vietnam mengandungi beberapa aspek seperti berikut:
- Berbeza dengan sistem penomboran Cina yang lain, bahasa Vietnam tidak mengasingkan nilai tempat dalam 10,000 (myriad), tetapi dalam ribu. Contohnya, "123123123" direkodkan dalam bahasa Vietnam sebagai "𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧兆𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧𠦳𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧/một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba nghìn (ngàn) một trăm hai mươi bacode: vi is deprecated ", atau "123兆123𠦳123" (123 juta, 123 ribu dan 123)[1], sementara di dalam bahasa Cina, bahasa Jepun dan bahasa Korea, nombor yang sama dinyatakan sebagai "1亿2312万3123" (1 ratus juta, 2312 puluh ribu dan 3123).
- Walaupun terdapat dua set sistem angka dalam bahasa Vietnam, set nombor Sino-Vietnam sangat jarang digunakan. Hanya apabila sesuatu nombor melebihi tanda digit ribu, barulah nombor dari sistem Sino-Vietnam seperti "vạn/萬code: vi is deprecated ", "ức/億code: vi is deprecated " dan "triệu/兆code: vi is deprecated " akan digunakan secara khusus. Perkataan-perkataan Sino-Vietnam ini mewakili nilai nombor yang pernah digunakan pada zaman Cina purba, dengan setiap angka bertambah sepuluh kali dalam nilai digit, 億 menjadi nombor untuk 105, 兆 untuk 106, dan seterusnya.
- Kini, perkataan Sino-Vietnam "vạn/萬code: vi is deprecated " dan "ức/億code: vi is deprecated " semakin kurang digunakan.
- Beberapa nombor terhasil dari campuran Vietnam asli dan Sino-Vietnam, contohnya, "mười triệu/𨒒兆code: vi is deprecated ", di mana "triệu/兆code: vi is deprecated " berasal dari perbendaharaan kata Sino-Vietnam, dan "mười/𨒒code: vi is deprecated " merupakan perkataan asli.
Jadual berikut merupakan gambaran keseluruhan bentuk angka Vietnam yang asas, diberi dalam kedua-dua bentuk asli dan Sino-Viet. Untuk setiap nombor, sel bagi bentuk yang lebih biasa digunakan akan diwarnakan. Perbezaan dalam pembacaan antara dialek Hanoi dan Saigon ada dinyatakan di dalam nota-nota di bawah.
Nombor | Sino-Vietnam | Vietnam asli | Nota | ||
---|---|---|---|---|---|
Hán tự | Quốc Ngữ | Chữ Nôm | Quốc Ngữ | ||
0 | 空 • 〇(零)code: vi is deprecated | không • linhcode: vi is deprecated | (tiada) | (tiada) | Perkataan pinjaman "zêrô (zêro, dê-rô)code: vi is deprecated " sering digunakan dalam penerbitan berkaitan fizik. |
1 | 一(壹)code: vi is deprecated | nhấtcode: vi is deprecated | 𠬠code: vi is deprecated | mộtcode: vi is deprecated | |
2 | 二(貳)code: vi is deprecated | nhịcode: vi is deprecated | 𠄩code: vi is deprecated | haicode: vi is deprecated | |
3 | 三(叄)code: vi is deprecated | tamcode: vi is deprecated | 𠀧code: vi is deprecated | bacode: vi is deprecated | |
4 | 四(肆)code: vi is deprecated | tứcode: vi is deprecated | 𦊚code: vi is deprecated | bốncode: vi is deprecated | Dalam sistem nombor ordinal, perkataan Sino-Viet "tư/四code: vi is deprecated " adalah lebih sistematik dan lebih banyak digunakan |
5 | 五(伍)code: vi is deprecated | ngũcode: vi is deprecated | 𠄼code: vi is deprecated | nămcode: vi is deprecated | Dalam dialek Hanoi, "lima" boleh juga disebut "lăm" apabila menjadi sebahagian dari nombor dua digit berakhir dengan 5 (seperti 15, 25, 35...) untuk mengelak kekeliruan dengan kata sebunyi dengan năm, contohnya "năm/𢆥code: vi is deprecated ", yang bermaksud "tahun umur". |
6 | 六(陸)code: vi is deprecated | lụccode: vi is deprecated | 𦒹code: vi is deprecated | sáucode: vi is deprecated | |
7 | 七(柒)code: vi is deprecated | thấtcode: vi is deprecated | 𦉱code: vi is deprecated | bảycode: vi is deprecated | Dalam sesetengah dialek Vietnam, ia juga dibaca "bẩycode: vi is deprecated ". |
8 | 八(捌)code: vi is deprecated | bátcode: vi is deprecated | 𠔭code: vi is deprecated | támcode: vi is deprecated | |
9 | 九(玖)code: vi is deprecated | cửucode: vi is deprecated | 𠃩code: vi is deprecated | chíncode: vi is deprecated | |
10 | 十(拾)code: vi is deprecated | thậpcode: vi is deprecated | 𨒒code: vi is deprecated | mườicode: vi is deprecated | |
100 | 百(佰)code: vi is deprecated | báchcode: vi is deprecated | 𤾓 • 𠬠𤾓code: vi is deprecated | trăm • một trămcode: vi is deprecated | Perkataan Sino-Viet "bách/百code: vi is deprecated " lebih biasa digunakan sebagai morfem (dalam kata majmuk), dan jarang digunakan dalam bidang matematik sebagai satu digit. Contoh: "bách phát bách trúng/百發百中code: vi is deprecated ". |
1,000 | 千(仟)code: vi is deprecated | thiêncode: vi is deprecated | 𠦳 • 𠬠𠦳code: vi is deprecated | nghìn (ngàn) • một nghìn (ngàn)code: vi is deprecated | Perkataan Sino-Viet "thiên/千code: vi is deprecated " lebih biasa digunakan sebagai morfem, tetapi jarang digunakan dalam matematik. Contoh: "thiên kim/千金code: vi is deprecated ". "nghìncode: vi is deprecated " ialah pembacaan piawai di Vietnam utara, sementara "ngàncode: vi is deprecated " ialah sebutan di selatan. |
10,000 | 萬 • 𠬠萬code: vi is deprecated | vạn • một vạncode: vi is deprecated | 𨒒𠦳code: vi is deprecated | mười nghìn (ngàn)code: vi is deprecated | "một/𠬠code: vi is deprecated " di dalam "một vạn/𠬠萬code: vi is deprecated " ialah morfem asli Vietnam. |
100,000 | 億 • 𠬠億 • 𨒒萬code: vi is deprecated | ức • một ức • mười vạncode: vi is deprecated [2] | 𤾓𠦳 • 𠬠𤾓𠦳code: vi is deprecated | trăm nghìn (ngàn) • một trăm nghìn (ngàn)code: vi is deprecated | "mười/𨒒code: vi is deprecated " dan "một/𠬠code: vi is deprecated " di dalam "mười vạn/𨒒萬code: vi is deprecated " dan "một ức/𠬠億code: vi is deprecated " adalah morfem asli Vietnam. |
1,000,000 | 兆 • 𠬠兆 • 𠬠𤾓萬code: vi is deprecated | triệu • một triệu • một trăm vạncode: vi is deprecated [3] | (tiada) | (tiada) | "một/𠬠code: vi is deprecated " dan "trăm/𤾓code: vi is deprecated " di dalam "một triệu/𠬠兆code: vi is deprecated " dan "một trăm vạn/𠬠𤾓萬code: vi is deprecated " adalah morfem asli Vietnam. |
10,000,000 | 𨒒兆code: vi is deprecated | mười triệucode: vi is deprecated | (campuran antara sistem Viet asli dan Sino-Viet) | (campuran antara sistem Viet asli dan Sino-Viet) | "mười/𨒒code: vi is deprecated " di dalam "mười triệu/𨒒兆code: vi is deprecated " ialah morfem asli Vietnam. |
100,000,000 | 𤾓兆code: vi is deprecated | trăm triệucode: vi is deprecated | (campuran antara sistem Viet asli dan Sino-Viet) | (campuran antara sistem Viet asli dan Sino-Viet) | "trăm/𤾓code: vi is deprecated " di dalam "trăm triệu/𤾓兆code: vi is deprecated " ialah morfem asli Vietnam. |
1,000,000,000 | 秭code: vi is deprecated [4] | tỷcode: vi is deprecated | (tiada) | (tiada) |
Bentuk lain
Nombor | Hán-Nôm | Quốc Ngữ | Nota |
---|---|---|---|
11 | 𨒒𠬠code: vi is deprecated | mười mộtcode: vi is deprecated | |
12 | 𨒒𠄩 • 𠬠 tácode: vi is deprecated | mười hai • một tácode: vi is deprecated | "một tá/𠬠 tácode: vi is deprecated " sering digunakan di dalam hal yang berkaitan matematik, di mana "tácode: vi is deprecated " mewakili kata pinjaman "dozen". |
14 | 𨒒𦊚 • 𨒒四code: vi is deprecated | mười bốn • mười tưcode: vi is deprecated | "mười tư/𨒒四code: vi is deprecated " sering digunakan di dalam hal berkaitan sestera, di mana "tư/四code: vi is deprecated " berasal dari perbendaharaan kata Sino-Viet. |
15 | 𨒒𠄻code: vi is deprecated | mười lămcode: vi is deprecated | Di sini, "lima" disebut "lămcode: vi is deprecated ". |
19 | 𨒒𠃩code: vi is deprecated | mười chíncode: vi is deprecated | |
20 | 𠄩𨒒 • 𠄩𨔿code: vi is deprecated | hai mươi • hai chụccode: vi is deprecated | |
21 | 𠄩𨒒𠬠code: vi is deprecated | hai mươi mốtcode: vi is deprecated | Bagi nombor yang mengandungi digit 1 dari 21 hingga 21, nombor 1 disebut "mốtcode: vi is deprecated ". |
24 | 𠄩𨒒四code: vi is deprecated | hai mươi tưcode: vi is deprecated | Apabila digit 4 muncul dalam nombor selepas 20, "tư/四code: vi is deprecated " adalah lebih biasa digunakan. |
25 | 𠄩𨒒𠄻code: vi is deprecated | hai mươi lămcode: vi is deprecated | Di sini, lima disebut "lămcode: vi is deprecated ". |
50 | 𠄼𨒒 • 𠄼𨔿code: vi is deprecated | năm mươi • năm chụccode: vi is deprecated | Apabila "𨒒code: vi is deprecated " (10) muncul selepas nombor 20, sebutannya berubah kepada "mươicode: vi is deprecated ". |
101 | 𠬠𤾓零𠬠 • 𠬠𤾓𥘶𠬠code: vi is deprecated | một trăm linh một • một trăm lẻ mộtcode: vi is deprecated | Walaupun "một trăm linh một/𠬠𤾓零𠬠code: vi is deprecated " adalah dalam bentuk piawai, ia hanya biasa digunakan di Vietnam utara, di mana "linh/零code: vi is deprecated " berasal dari perbendaharaan kata Sino-Vietnam; "một trăm lẻ một/𠬠𤾓𥘶𠬠code: vi is deprecated " lebih biasa digunakan di selatan. |
1001 | 𠬠𠦳空𤾓零𠬠 • 𠬠𠦳空𤾓𥘶𠬠code: vi is deprecated | một nghìn (ngàn) không trăm linh một • một nghìn (ngàn) không trăm lẻ mộtcode: vi is deprecated | Apabila tempat digit ratus diduduki oleh sifar, nombor ini diungkapkan dengan "không trăm/空𤾓code: vi is deprecated ". |
10055 | 𨒒𠦳空𤾓𠄼𨒒𠄻code: vi is deprecated | mười nghìn (ngàn) không trăm năm mươi lămcode: vi is deprecated |
- Apabila nombor 1 muncul selepas 20 dalam digit unit, sebutannya berubah kepada "mốtcode: vi is deprecated ".
- Apabila nombor 4 muncul selepas 20 dalam digit unit, sebutan Sino-Viet "tư/四code: vi is deprecated " adalah lebih biasa digunakan.
- Apabila nombor 5 muncul selepas 10 dalam digit unit, sebutannya berubah kepada "lămcode: vi is deprecated ".
- Apabila "𨒒code: vi is deprecated " muncul selepas 20, sebutannya berubah kepada "mươicode: vi is deprecated ".
Nombor ordinal
Nombor ordinal Vietnam umumnya didahului oleh awalan "thứcode: vi is deprecated ", yang merupakan perkataan Sino-Viet yang bersamaan dengan 次code: vi is deprecated ". Untuk nombor ordinal bagi satu dan empat, pembacaan Sino-Viet nhất/一code: vi is deprecated " dan "tư/四code: vi is deprecated " adalah lebih biasa digunakan; kadang-kadang, dua juga dinyatakan dengan perkataan Sino-Viet "nhì/二code: vi is deprecated ". Dalam semua kes yang lain, nombor asli Vietnam digunakan
Nombor ordinal | Quốc Ngữ | Hán-Nôm |
---|---|---|
Pertama | thứ nhấtcode: vi is deprecated | 次一code: vi is deprecated |
Kedua | thứ hai • thứ nhìcode: vi is deprecated | 次𠄩 • 次二code: vi is deprecated |
Ketiga | thứ bacode: vi is deprecated | 次𠀧code: vi is deprecated |
Keempat | thứ tưcode: vi is deprecated | 次四code: vi is deprecated |
Kelima | thứ nămcode: vi is deprecated | 次𠄼code: vi is deprecated |
Ke-n | thứ …code: vi is deprecated | 次…code: vi is deprecated |
Rujukan
- ^ Di sini, "兆" merujuk kepada penggunaan Vietnam untuk 1,000,000, berbeza dengan pelbagai sistem skala dalam angka Cina. Kini, "兆" secara rasmi dinyatakan sebagai 1012 di Republik China di Taiwan, dan ditetapkan sebagai 106 di Republik Rakyat China.
- ^ Tu dien Han Viet Thieu Chuu:「(1): ức, mười vạn là một ức.code: vi is deprecated 」
- ^ Tu dien Han Viet Thieu Chuu:「(3): triệu, một trăm vạn.code: vi is deprecated 」
- ^ Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn 漢越辭典摘引:「Một ngàn lần một triệu là một tỉ 秭 (*). Tức là 1.000.000.000. § Ghi chú: Ngày xưa, mười vạn 萬 là một ức 億, một vạn ức là một tỉ 秭.」