5 złotych wzór 1928 Nike

5 złotych wzór 1928

Dane podstawowe
Emitent	Bank Polski
Nominał	5 złotych
Rocznik	1928, 1930, 1931, 1932
Emisja
Mennica	mennica w Brukseli, Mennica Państwowa w Warszawie
Nakład	26 704 000 szt.
Data emisji	24 lipca 1928
Data wycofania	30 września 1934
Projektant	Edward Wittig
Opis fizyczny
Masa	18 g
Średnica	33 mm
Materiał	srebro Ag750
Rant	z wklęsłym napisem
Stempel	zwykły
Uwagi	moneta obiegowa

5 złotych wzór 1928 Nike – moneta pięciozłotowa, bita w srebrze, wprowadzona do obiegu 24 lipca 1928 r. (Dz.U. z 1928 r. nr 72, poz. 657), wycofana z obiegu 30 września 1934 r. (Dz.U. z 1934 r. nr 52, poz. 482)^[1].

W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia pięciozłotówki do obiegu podawany był 29 lipca 1929 r^[2], jednak w późniejszych tego samego autora – 24 lipca 1928 r^[3].

Monetę bito z datami rocznymi: 1928 oraz 1930–1932^[4].

W centralnym punkcie umieszczono godło – orła w koronie, dwie cyfry „5" po obu stronach orła, poniżej napis „ZŁOTYCH”, a na dole rok emisji^[4][5].

Na tej stronie monety umieszczono kroczącą boginię zwycięstwa Nike, dookoła obrzeża napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, przy obrzeżu dookoła całego rysunku rewersu perełki, a w przypadku monet bitych w Warszawie, z lewej strony, u dołu herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej. Z prawej strony tuż przy rancie znajdują się inicjały projektanta EW^[4][5].

Na rancie umieszczono wklęsły napis:

(dobro Rzeczypospolitej najwyższym prawem)^[1][5].

Monetę bito w srebrze próby 750, na krążku o średnicy 33 mm, masie 18 gramów, według projektu Edwarda Wittiga. Pięciozłotówki bito w mennicach w Brukseli (tylko z datą 1928) oraz w Warszawie^[1]. Nakłady poszczególnych roczników wynosiły^[1]:

Rocznik	Rewers	Mennica	Znak mennicy	Nakład (sztuk)	Zdjęcie
5 złotych 1928	Nike	Bruksela	brak	10 000 000
		Warszawa	herb Kościesza	11 853 000
5 złotych 1930	Nike	Warszawa	herb Kościesza	2 569 400
5 złotych 1931	Nike	Warszawa	herb Kościesza	2 177 600
5 złotych 1932	Nike	Warszawa	herb Kościesza	104 000[6] albo 3 100 000[7]

W niektórych opracowaniach podawana jest informacja, że rocznik 1928 bez znaku był bity w dwóch mennicach^[3]:

• w Brukseli (5 700 000 szt.) oraz
• Royal Mint w Londynie (4 300 000 szt.)

Moneta była bita według ustroju monetarnego wprowadzonego rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 listopada 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 97, poz. 855) zmieniającego między innymi próbę, masę i średnicę srebrnych monet pięciozłotowych, po niewprowadzonym ostatecznie do obiegu wzorze pięciozłotówki z 1925 r^[1].

Godło na monecie była zgodne ze wzorem Godła Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzonym 13 grudnia 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980)^[1].

Edward Wittig zaczerpnął projekt kroczącej bogini zwycięstwa Nike ze swojego projektu pomnika Wolności i Zwycięstwa, który miał stanąć w Gdyni^[1].

Moneta była pierwszą pięciozłotówką powszechnego obiegu wprowadzona w II Rzeczypospolitej^[1], jak również pierwszą masową emisją obiegową II Rzeczypospolitej z napisem na rancie. Początkowo napis ten powstawał na maszynie, w której krążek toczony był z dużym naciskiem po płaskiej kliszy z wypukłymi literami. Ze względu jednak na zbyt małą wydajność takiego rozwiązania opracowano nowe – z kliszą w kształcie krążka. Monety z napisem tłoczonym z wykorzystaniem płaskiej kliszy mają na obrzeżu widoczne, charakterystyczne „fale”, w miejscu gdzie na rancie odciśnięto literę w głąb krążka^[8].

Od 30 listopada 1932 r. do dnia wycofania, tj. 30 września 1934 r., moneta krążyła w obiegu razem z o 7 gramów lżejszą pięciozłotówka wzoru 1932, wprowadzoną na podstawie zmiany ustroju monetarnego z 1932 r^[1].

Dla pierwszej emisji monety (tej z datą roczną 1928) krążki mennicze (4 713 375 szt.) dostarczała początkowo mennica Royal Mint w Londynie. Z zagranicznych mennic, z datą na monecie 1928, bez znaku mennicy, monety bito tylko w Brukseli, w latach budżetowych^[1]:

• 1928/1929 (5 670 000 szt.) oraz
• 1929/1930 (4 330 000 szt.)

W Warszawie z datą roczną 1928 i znakiem mennicy wybito^[1]:

• 1 560 000 sztuk w roku budżetowym 1928/1929 oraz
• 10 293 000 sztuki w roku budżetowym 1929/1930.

Po wycofaniu monety z obiegu przez Bank Polski, z łącznego nakładu wszystkich czterech roczników wynoszącego 26,7 mln sztuk, mennica przetopiła 22,8 mln, w tym praktycznie cały nakład rocznika 1932. Na rynku kolekcjonerskim pozostało również niewiele monet z roczników 1931 i 1930^[1].

Stopień rzadkości poszczególnych roczników pięciozłotówki przedstawiono w tabeli^[1]:

Warszawskie 5 złotych 1928 z przesuniętym znakiem mennicy

W przypadku bicia warszawskiego z 1928 r. istnieją odmiany z przesuniętym znakiem mennicy^[13].

Istnieją również odmiany ułożenia napisu na rancie determinowane wielkością przerwy pomiędzy słowami „LEX” i „SALUS”, która może wynosić^[8]:

• 8 mm
• 10 mm
• 13 mm
• 18 mm

Odmiany te występują zarówno na egzemplarzach rocznika 1928 pochodzących z mennicy w Warszawie jak i Brukseli^[8].

Znane są również monety rocznika 1928 z omyłkowym napisem na rancie – „SUPRMA” zamiast „SUPREMA”^[8].

Próba w srebrze 1927 z odmiennym rysunkiem awersu

Próba w srebrze rocznika 1928 bita stemplem głębokim, bez napisu na rancie

W katalogach podana jest informacja o wybiciu próbnych wersji monety z^[14]:

• datą 1927 6 typów z odmiennym rysunkiem awersu, w srebrze, brązie lub miedzi, ze znakiem mennicy lub bez, z wypukłym napisem „PRÓBA” bądź bez, stemplem lustrzanym lub zwykłym,
• datą 1928:
  • 5 typów w srebrze, miedzi, stemplem głębokim lub płytkim, z napisem na rancie lub bez, ze znakiem mennicy lub bez,
  • 8 typów w niklu ze słowem „ESSAI” tzn. próba, z dodatkowymi wklęsłymi napisami „29”, „30” lub bez,
• datą 1930 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”,
• datą 1931 2 typy z napisem „PRÓBA”,
• datą 1931 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”,
• datą 1932 stemplem lustrzanym, bez napisu „PRÓBA”.

W 1930 roku wybito również próbną wersję monety Nike, upamiętniającą wizytę ministra Jackowskiego w mennicy w Brukseli z awersem, na którym zamiast orła umieszczono w języku francuskim odpowiedni tekst. Moneta ta została wybita w brązie i srebrze^[4][14].

Dla wszystkich roczników bitych w Warszawie (1928, 1930, 1931, 1932) istnieją wersje monety bite stemplem lustrzanym^[14].

• lista monet obiegowych II Rzeczypospolitej
• 5 złotych 1927 Nike
• 5 złotych 1930 Wizyta w Brukseli
• 5 złotych