Buton (lud)

Buton
Ilustracja
Populacja

300 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Celebes Południowo-Wschodni)

Język

wolio, cia-cia, tukang besi
także: indonezyjski, bugijski, makasarski

Religia

islam, chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm)

Grupa

ludy austronezyjskie, Indonezyjczycy

Buton, także Butung[1][2] – indonezyjska grupa etniczna zamieszkująca wyspę Buton (Butung) w prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Ich populacja wynosi 300 tys. osób[2]. Pod pojęcie „Buton” podkłada się też ludność regionów Rumbia i Poleang (w południowo-wschodniej części Celebesu), wysp Tukangbesi oraz wysp Muna i Kabaena, czyli obszarów wchodzących niegdyś w skład Sułtanatu Butonu(inne języki)[3].

Posługują się szeregiem własnych języków z wielkiej rodziny austronezyjskiej (m.in. wolio, cia-cia, tukang besi), ale w użyciu są także inne języki (indonezyjski oraz bugijski i makasarski)[1]. Spośród rodzimych języków regionu jedynie wolio ugruntował się jako historyczny język literacki; istniało w nim piśmiennictwo w grafice arabskiej[3].

W przeważającej części wyznają islam w odmianie sunnickiej, lecz są wśród nich również chrześcijanie[1]. W południowej części wyspy Muna występuje niewielkie skupisko katolików, a mieszkańcy regionów Rumbia i Poleang to wyznawcy protestantyzmu[4].

Zasłynęli jako marynarze i kupcy[2][5]. Osiedlili się w różnych zakątkach wschodniej Indonezji, zwłaszcza w archipelagu Moluków[1], m.in. na wyspach Sula, Buru i Seram, a także w indonezyjskiej części Nowej Gwinei, na Celebesie i Małych Wyspach Sundajskich[6] oraz w stanie Sabah w dzisiejszej Malezji[2]. Od XVII do XX w. tworzyli Sułtanat Butonu[1]. Islam przyjęli pod wpływem ludu Ternate[7]. Samo określenie „Buton” pochodzi z języka ternate, gdzie słowo butu oznacza „targowisko”[8][9]. Ze względu na swoje położenie geograficzne wyspa Buton stanowiła niegdyś miejsce postoju statków wojskowych i handlowych[8]. Dla górskich kultur archipelagu Moluków szeroko rozumiana ludność Buton miała spełnić rolę dostarczycieli wiedzy i zapożyczeń słownikowych związanych z tradycjami morskimi[6].

Tradycyjnie zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym (kukurydza, ryż suchy, proso, bataty, palma kokosowa)[1]. Trudnią się także rybołówstwem i handlem detalicznym[1]. Pewne znaczenie ma połów pereł[10]. Są znani jako zbieracze muszli morskich i trepangów[6]. W gospodarce wyspy Buton istotną rolę odgrywa wydobycie asfaltu i eksploatacja lasów (drewno tekowe); eksportuje się koprę, sago, ryby, cukier trzcinowy, kawę i tytoń[10]. Z rzemiosł rozwinęli budowę łodzi, obróbkę miedzi, tkactwo i plecionkarstwo[1]. Pożywienie w dużej mierze roślinne, na bazie manioku, czerwonej fasoli i kukurydzy[11]. Znaczenie ryżu różni się w zależności od subregionu[5].

Ich tradycyjne wierzenia to animizm i kult przodków[1]. Organizacja społeczna opiera się na patrylinearnym systemie pokrewieństwa[11]. Małżeństwo matrylokalne, później neolokalne[1]. Przeważa monogamia, historycznie zdarzała się poligynia[5].

Sama nazwa „Buton” jest niejednoznaczna i może prowadzić do nieporozumień. Bywa bowiem odnoszona konkretnie do ludności posługującej się językiem wolio (w wąskim ujęciu), a czasami (poza regionem) w sposób ogólny określa ludność prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Ponadto ludność Buton bywa mylnie utożsamiana z Badżawami (Bajau)[12]. Ludność wysp Tukangbesi często identyfikuje się z wyspą Buton[13], migranci z tych wysp – bardzo liczni we wschodniej Indonezji – są powszechnie określani jako orang Buton[14]. Z kolei mieszkańcy wyspy Muna, również wchodzącej w skład dawnego sułtanatu, zwykle nie posługują się tym etnonimem[3].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j A. I. Kuzniecow: Butung. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 117. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-08-14]. (ros.).
  2. ↑ a b c d Hidayah 2015 ↓, s. 95.
  3. ↑ a b c Schoorl 1993 ↓, s. 66.
  4. ↑ Schoorl 1993 ↓, s. 68.
  5. ↑ a b c Schoorl 1993 ↓, s. 67.
  6. ↑ a b c Anceaux, Grimes i van den Berg 1995 ↓, s. 573.
  7. ↑ Christian Pelras: The Bugis. Oxford, UK – Cambridge, MA: Blackwell Publishers, 1996, s. 134. ISBN 978-0-631-17231-4. OCLC 33207980. [dostęp 2022-07-25]. (ang.).
  8. ↑ a b Visser 1989 ↓, s. 84. Cytat: Because of its strategic geographical position, Buton served as a major stopping place for military and merchant vessels, whence it got the name of “market” after the Ternate word butu for marketplace.
  9. ↑ Leontine E. Visser. The Historical Paths of Sahu Ceremonial Textiles. „Archipel. Études interdisciplinaires sur le monde insulindien”. 98, s. 121–150, 2019. DOI: 10.4000/archipel.1560. ISSN 0044-8613. OCLC 8599457798. Cytat: The island was their “market” or butu in Ternate language. Thus the island became known as Buton. (ang.). 
  10. ↑ a b Butung. [w:] Encyclopaedia Beliana [on-line]. Encyklopedický ústav Slovenskej akadémie vied. [dostęp 2024-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-14)]. (słow.).
  11. ↑ a b Hidayah 2015 ↓, s. 96.
  12. ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Wolio, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2019-06-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05]  (ang.).
  13. ↑ Mark Donohue: A Grammar of Tukang Besi. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1999, s. 2, seria: Mouton Grammar Library 20. DOI: 10.1515/9783110805543. ISBN 978-3-11-080554-3. OCLC 794664455. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  14. ↑ Donohue 2000 ↓, s. 55.

Bibliografia

  • Johannes Cornelis Anceaux, Charles E. Grimes, René van den Berg: Wolio. W: Darrell T. Tryon (red.): Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995, s. 573–584, seria: Trends in Linguistics. Documentation 10. DOI: 10.1515/9783110884012.1.573. ISBN 978-3-11-088401-2. OCLC 896406022. (ang.).
  • Mark Donohue: Tukang Besi dialectology. W: Charles E. Grimes (red.): Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia. Canberra: Pacific Linguistics. Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000, s. 55–72, seria: Pacific Linguistics 503. DOI: 10.15144/PL-503.55. ISBN 978-0-85883-460-6. OCLC 46827844. (ang.).
  • Zulyani Hidayah: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Wyd. 2. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia, 2015, s. 95–97. ISBN 978-979-461-929-2. OCLC 913647590. (indonez.).
  • Johan Willem (Pim) Schoorl: Butonese. W: David Levinson (red.): Encyclopedia of World Cultures. T. 5: East and Southeast Asia. Boston, MA: G.K. Hall, 1993, s. 66–69. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614. (ang.).
  • Leontine E. Visser: Foreign Textiles in Sahu Culture. W: Mattiebelle Gittinger (red.): To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90. ISBN 978-0-930741-17-4. OCLC 20970370. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).