Dobre Miasto

Dobre Miasto

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Aglomeracja	olsztyńska
Data założenia	1326
Prawa miejskie	1329
Burmistrz	Beata Harań
Powierzchnia	4,86 km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	9201[1] 1 903,3 os./km²
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-040
Tablice rejestracyjne	NOL
Położenie na mapie gminy Dobre Miasto Dobre Miasto
Położenie na mapie Polski Dobre Miasto
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dobre Miasto
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Dobre Miasto
53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)	2814034
SIMC	0964614
Urząd miejski ul. Warszawska 14 11-040 Dobre Miasto
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Dobre Miasto leży na Warmii^[2], na obszarze dawnej pruskiej Pogezanii^[3].

Dobre Miasto ma 9201 mieszkańców (31 grudnia 2022)^[4].

Nazwa

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, od pruskiego plemienia Gudde. Z czasem niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto^[5]. Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto^[6].

Herb

Herb przedstawia jelenia trzymającego w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojącego na zielonej trawie. Patronką jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Herb i flagę gminy ustanowiono Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020^[7].

Historia

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i młyna. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 do Dobrego Miasta z Głotowa przeniesiono kapitułę biskupią. W 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 nastąpił najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 doszło do buntu mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi. Zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się, zrabowały bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory. W 1711 zmarł w nim i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 doszło do pożaru, który zniszczył większą część zabudowy. Rok później miasto dostało się pod zabór pruski. W 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały w nim wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę. W 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 doszło do buntu biedoty miejskiej, zdławionego przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 miało 5931 mieszkańców^{[potrzebny przypis]}. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych Warfama, filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego Jutrzenka^[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne^[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił kapitułę kolegiacką.

W latach 1958–1972 miasto było siedzibą gromady Dobre Miasto, do niej nie należąc. W latach 1975–1998 w województwie olsztyńskim.

Zabytki

• Gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się do początku XVI w. Zachowało się bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego dziedzińca^[10]. Tytuł bazyliki mniejszej od 1989.
  • Rzeźba Madonny z XV wieku.
  • Późnobarokowy ołtarz z 1748.
  • Epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego.
• Fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią.
• Kaplica św. Jerzego z XVIII w.
• Klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
• Późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka Cerkiew św. Mikołaja
• Warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
• Wieża ciśnień z 1905 roku.
• Spichlerze.
• Urząd Miejski.
• Kamienice i domy.

• Wybrane zabytki
• 
  Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych
• 
  Zabudowania kolegiackie
• 
  Baszta Bociania
• 
  Kaplica św. Jerzego
• 
  Kościół poewangelicki
• 
  Wieża ciśnień
• 
  Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej
• 
  Spichlerz przy ul. Łużyckiej
• 
  Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej
• 
  Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej

Liczba mieszkańców

• 1772: 1731
• 1852: 3302
• 1920: 5132
• 1938: 6018
• 1955: 4315
• 1961: 5687
• 2018: 10 239^{[potrzebny przypis]}

Transport

Miasto jest węzłem drogowym ze stacją kolejową.

W mieście krzyżują się droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

• 51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
• 507 Dobre Miasto – Braniewo
• 530 Dobre Miasto – Ostróda
• 593 Miłakowo – Reszel

Linia kolejowa:

• 221 Olsztyn Gutkowo – Braniewo

Sport

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:

• kościół św. Faustyny Kowalskiej
• bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych

• Świadkowie Jehowy:

• zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)^[11]

• Kościół greckokatolicki:

• cerkiew pw. św. Mikołaja

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta^[12]:

• Quakenbrück – Niemcy od 2000
• Montierchaume – Francja od 2002
• Kostopol – Ukraina od 2007

Współpraca krajowa

• Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003
• Dobre Miasto - Nieporęt 2012^[13]

Zobacz też

• Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście
• Warmińska kapituła kolegiacka
• Cmentarz żydowski w Dobrym Mieście
• Dobremiastock

Przypisy

Bibliografia

• TomaszT. Darmochwał TomaszT., Marek JacekM.J. Rumiński Marek JacekM.J., Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: TD, 1996, s. 84–85, ISBN 83-902165-0-7 .
• PiotrP. Skurzyński PiotrP., Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2004, s. 98–100, ISBN 83-7200-631-8 .
• Miasta polskie w Tysiącleciu, t. II, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1967, s. 116–117 .

Linki zewnętrzne

• Dobremiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 70 .
• Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
• Serwis informacyjny DobreMiasto.net
• Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl