Gibbon (rodzaj)
| Hylobates | |||
| Illiger, 1811[1] | |||
 Gibbon srebrzysty (H. moloch) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | strunowce | ||
| Podtyp | kręgowce | ||
| Gromada | ssaki | ||
| Podgromada | żyworodne | ||
| Infragromada | |||
| Rząd | naczelne | ||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | gibbonowate | ||
| Rodzaj | gibbon | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Homo lar Linnaeus, 1771 | |||
| Synonimy | |||
| | |||
| Gatunki | |||
| |||
| |||
| |||
Gibbon[13] (Hylobates) – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny gibbonowatych (Hylobatidae).
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Chinach, Mjanmie, Laosie, Kambodży, Wietnamie, Tajlandii, Malezji i Indonezji[14][15][16].
Morfologia
Długość ciała 40,8–58,5 cm; masa ciała samców 4,1–7,8 kg, samic 3,9–7,3 kg[15][17].
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w publikacji swojego autorstwa poświęconej systematyce ssaków i ptaków[1]. Na gatunek typowy Illiger wyznaczył (oznaczenie monotypowe) gibbona białorękiego (H. lar).
Etymologia
- Gibbon: fr. gibbon ‘gibbon’, od starofr. giboin, od frank. geba-win ‘przyjacielski prezent’[18].
- Hylobates (Hilobates): gr. ὑλοβατης hulobatēs ‘przebiegający lasy’, od ὑλη hulē ‘las, teren lesisty’; βατης batēs ‘piechur’, od βατεω bateō ‘stąpać’, od βαινω bainō ‘chodzić’[1][19].
- Satyrus: gr. σατυρος saturos ‘satyr’[20].
- Laratus: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił pochodzenia nazwy zwyczajowej[6]; być może od epitetu gatunkowego Homo lar Linnaeus, 1771 (łac. lar, laris ‘bóstwo strzegące domu’ lub ‘dom, mieszkanie’)[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Homo lar Linnaeus, 1771.
- Cheiron: Chiron (gr. Χειρων Cheirōn, łac. Chiron) w mitologii greckiej był najmądrzejszym i najbardziej cywilizowanym z centaurów (nazwa Cheiron przypuszczalnie nawiązuje do gr. χειρ kheir, χειρος kheiros ‘dłoń’ w nawiązaniu do rozwoju rąk i dłoni u gibbonów)[22]. Gatunek typowy: Burnett wymienił dwa gatunki – Homo lar Linnaeus, 1771 i Simia leucisca von Schreber, 1797 (= Simia Moloch Audebert, 1797) – z których gatunkiem typowym jest Homo lar Linnaeus, 1771.
- Brachiopithecus: gr. βραχιων brakhiōn, βραχιονος brakhionos ‘ramię’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[23]. Gatunek typowy: nie wyznaczony.
- Methylobates: gr. μετα meta ‘pomiędzy, pośród’; rodzaj Hylobates Illiger, 1811[24]. Gatunek typowy: nie wyznaczony.
- Brachitanytes (Brachytanytes): gr. βραχιων brakhiōn, βραχιονος brakhionos ‘ramię’; τανυστυς tanustus ‘napinanie’[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Symphalangus klossi Miller, 1903.
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące gatunki[25][17][14]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[13] | Podgatunki[15][14][17] | Rozmieszczenie geograficzne[15][14][17] | Podstawowe wymiary[15][17][e] | Status IUCN[26] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | Hylobates pileatus | J.E. Gray, 1861 | gibbon czapkowy | gatunek monotypowy | południowo-wschodnia Tajlandia (na wschód i południe od rzeki Mun i rzeki Takhong), na zachód od rzeki Mekong w południowo-zachodnim Laosie oraz północnej i zachodniej Kambodży; być może dawniej południowy Wietnam | brak danych | EN |
 | Hylobates lar | (Linnaeus, 1771) | gibbon białoręki | 5 podgatunków | południowo-środkowa Chińska Republika Ludowa (południowo-zachodni Junnan), wschodnia i południowa Mjanma, północno-zachodni Laos, zachodnia Tajlandia, Półwysep Malajski i Indonezja (północna Sumatra) | DC: około 41–42 cm MC: 3,9–7,3 kg | EN |
 | Hylobates agilis | F. Cuvier, 1821 | gibbon czarnoręki | gatunek monotypowy | południowa Tajlandia (w pobliżu granicy z Malezją, na wschód od rzeki Thepha), północna półwyspowa Malezja (od rzek Mudah i Thepha na południe do rzek Perak i Kelantan) oraz Indonezja (większość Sumatry) | DC: brak danych MC: 4,5–7,5 kg | EN |
 | Hylobates albibarbis | Lyon, 1911 | gibbon białobrody | gatunek monotypowy | Indonezja (południowo-zachodnie Borneo (Borneo Zachodnie i Środkowe), na południe od rzeki Kapua, na zachód od rzeki Barito) | DC: brak danych MC: 4,6–9,8 kg | EN |
 | Hylobates muelleri | W. Martin, 1841 | gibbon borneański | gatunek monotypowy | Indonezja (Borneo (południowo-wschodni Kalimantan), na południe od rzeki Mahakam, na wschód od rzeki Barito) | DC: około 41 cm MC: 4,6–6,8 kg | EN |
| Hylobates abbotti | Kloss, 1929 | gibbon szary | gatunek monotypowy | południowo-zachodnie Borneo: południowy Sarawak na wschód do Spoah (Malezja), Borneo Zachodnie na północ od rzeki Kapuas (Indonezja) | DC: brak danych MC: 5,5–6,4 kg | EN | |
 | Hylobates funereus | I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1850 | gibbon skromny | gatunek monotypowy | północne i północno-wschodnie Borneo: od Sabah (Malezja) na południe do rzeki Mahakam w Borneo Wschodnim (Indonezja); być może na zachód do Sarawak (Malezja) | DC: 47–49 cm MC: 5–6,4 kg | EN |
 | Hylobates moloch | (Audebert, 1798) | gibbon srebrzysty | gatunek monotypowy | Indonezja (głównie zachodnia Jawa (prowincja Banten i Jawa Zachodnia), dodatkowy niewielki obszar w centrum, na wschód od gór Dieng) | DC: brak danych MC: 6,2–6,6 kg | EN |
 | Hylobates klossii | (G.S. Miller, 1903) | gibbon karłowaty | gatunek monotypowy | Indonezja (Wyspy Mentawai (Siberut, Sipora, Północna i Południowa Pagai i pobliska Sinakak) | DC: 42–58 cm MC: 4,4–7,8 kg | EN |
Kategorie IUCN: EN – gatunek zagrożony.
Uwagi
- ↑ Publikacja Zimmermanna Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens została uznana za nieważną na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
- ↑ Publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (z kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[4].
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hylobates Illiger, 1811.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Brachitanytes Schultz, 1932.
- ↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała
Przypisy
- ↑ a b c J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 67. (łac.).
- ↑ ICZN. Opinion 257. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Zimmermann (a. E.W. Von) published in 1777 under the title specimen Zoologiae Geographicae, Quadrupedum Domicilia Ei Migrationes Sistens and Acceptance for the same Purposes of the work by the same author Pubhshed in the period 1778 – 1783 under the title Geographische Geschichte des Menschen, und der Allgemein Verbreiteten Vierfussigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5 (18), s. 231–244, 1954. (ang.).
- ↑ E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak et socios, 1777, s. 405. (łac.).
- ↑ ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.).
- ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1225. (niem.).
- ↑ a b J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).
- ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Manupeda, or Apes and their Allies; being the arrangement of the Quadrumana or Anthropomorphous Beasts indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1828 (October to December), s. 307, 1828. (ang.).
- ↑ F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 396. (fr.).
- ↑ M. Sénéchal. Quadrumanes. (Mam.). „Dictionnaire Pittoresque d’Histoire Naturelle et des Phénomènes de la Nature”. 8, s. 428, 1839. (fr.).
- ↑ F. Ameghino: Filogenia. Buenos Aires: 1884, s. 365. (port.).
- ↑ a b A.H. Schultz. The Generic Position of Symphalangus Klossii. „Journal of Mammalogy”. 13 (4), s. 369, 1932. DOI: 10.1093/jmammal/13.4.368. (ang.).
- ↑ F. Weidenreich. The brain and its rôle in the phylogenetic transformation of the human skull. „Transactions of the American Philosophical Society”. 31 (5), s. 369, 1941. DOI: 10.2307/1005610. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 264–266. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e D.J. Chivers, M.V. Anandam, C.P. Groves, S. Molur, B.M. Rawson, M.C. Richardson, Ch. Roos & D. Whittaker: Family Hylobatidae (Gibbons). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 780–785. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Hylobates. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-06].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 174–175. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ D. Harper: Gibbon (n.). Online Etymology Dictionare. [dostęp 2020-02-06]. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 337.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 619.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 364.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 180.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 141.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 419.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Hylobates - Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. DOI: 10.5962/bhl.title.39809. (ang.).
