Herbarz (heraldyka)
Ten artykuł dotyczy rodzaju dzieła heraldycznego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
Herbarz – dzieło heraldyczne, klasyfikowane głównie jako gatunek piśmiennictwa historycznego[1]. Herbarze najczęściej występują w postaci zbioru herbów szlacheckich, ich opisów i rodowodów herbownych[2]. Zdarza się również, że zawierają herby miast, województw, przeróżnych organizacji, miejscowości itd. W zależności od kraju oprócz herbów szlacheckich można się w nich napotkać na herby chłopskie i mieszczańskie.
- Osobny artykuł: Herb.
Dzieła te mogą być prezentowane na wszelkiego rodzaju nośnikach: książkach, zwojach, zeszytach czy rejestrach, ale także dekoracjach ściennych, rzeźbach, obrazach, witrażach itp.
Najstarsze zachowane herbarze europejskie pochodzą z połowy XIII wieku, a rękopisy herbarzy były produkowane przez cały okres nowożytny. Siebmachers Wappenbuch wydany w 1605 roku jest wczesnym przykładem herbarza drukowanego. Średniowieczne herbarze obejmowały najczęściej kilkaset herbów, w późnym średniowieczu liczba ta dochodziła nawet do około 2000. We wczesnym okresie nowożytnym większe herbarze przekształciły się w projekty encyklopedyczne, następnie tradycja rozwija się w projekty słowników heraldycznych wydawanych w wielu tomach, takich jak Dictionary of British Arms w czterech tomach (1926–2009), czy großes Wappenbuch J. Siebmachera w siedmiu tomach (1854–1967).
Żaden stworzony dotychczas herbarz nie jest kompletnym zbiorem herbów kraju, z którego się wywodzi. We Francji podjęto próbę stworzenia pełnego herbarza, zamówiony przez Ludwika XIV, Armorial Général de France zawiera ponad 120 000 herbów, zaledwie 20 000 z nich to herby rodzin szlacheckich[3] .
W Polsce za twórców tej formy pisarskiej, uznawany jest średniowieczny historyk – Jan Długosz i renesansowy pisarz, poeta – Bartosz Paprocki[1]. Informacje w herbarzach najczęściej uporządkowane są alfabetycznie, choć starsze dzieła zwykle nie przestrzegały tej reguły[4].
Rodzaje
- role herbowe: zwój pergaminowy pełniący funkcję zbioru wizerunków tarcz herbowych, często zawierają zapis współczesnych wydarzeń, który pozwala na identyfikację herbów;
- kodeksy: kodeksy to ręcznie napisane książki, które zawierają różne treści podzielone na odrębne części. Format ten jest najczęstszy w Hiszpanii, część poświęcona heraldyce znajduje się w opisach składających się na sam herbarz, wraz z krótkimi traktatami heraldycznymi.
Inni specjaliści, tacy jak Martín de Riquer rozróżniają herbarze na podstawie charakterystyki tego, co reprezentują, dzięki czemu można je rozróżnić;
- herbarze ikonograficzne: zbiór zawierający przedstawienia graficzne lub rysunki herbów, zwykle barwione lub za pomocą kodu umożliwiającego rozpoznanie tynktury;
- herbarze blazonowe: przedstawiają jedynie opisy heraldyczne w formie tekstowej, zazwyczaj w języku i terminologii heraldycznej;
- herbarze mieszane: zawierające tekst i ilustracje.
Z punktu widzenia treści inni autorzy dzielą herbarz na:
- herbarze okazjonalne: czyli takie, które zostały sporządzone na konkretne wydarzenie, takie jak bitwa lub turniej rycerski. Niektóre z najbardziej zbadanych i rozpowszechnionych herbarzy należą do tego typu, takie jak Herbarz de Bigot, z okazji zdobycia Hainaut przez Karola Francji w 1254 roku lub Herbarz traktatu z Guerandy (Rôle d’armes du traité de Guérande), podpisany przez 250 rycerzy w 1381 roku;
- herbarze instytucjonalne: to takie, które gromadzą herby osób należących do określonej instytucji, takich jak zakony rycerskie, bractwa czy korporacje. Przykładami tego typu herbarzy jest zachowana w Paryżu Wielka Armourial Equestre de la Toison d’Or, a w Hiszpanii Księga Bractwa z Santiago;
- herbarze ogólne: są to te, które rejestrują he rby wszystkich rycerzy lub rodów danego terytorium. Przykładem może być chociażby Herbarz Geldrii, który gromadzi około 2000 tarcze herbowych rycerzy z całej Europy;
- herbarze zwykłe: głównie pochodzą ze sfery anglosaskiej, są to takie dzieła, które zawierają herby i porządkują ją zgodnie z heraldycznymi cechami przedstawianych emblematów takich jak np. godła herbowe czy klejnoty herbowe. W Polsce dzieło tego typu sporządził Teodor Chrząński, nosi ono nazwę Tablice odmian herbowych.
- herbarze ilustracyjne: czyli utwory literackie, które zawierają w sobie opisy herbów.
Historia
Herbarze a Europa
Pierwszymi herbarzami były role herbowe sporządzane od XIII w. z okazji turniejów rycerskich jako pomoc w identyfikacji uczestników i poprawności używanych przez nich herbów. Kolejną formą herbarza, zwłaszcza w zachodniej Europie były urzędowe spisy sporządzane z okazji lustracji dóbr dla celów skarbowych, ozdabiane od XV w. również wizerunkami herbów.
Herbarze a Polska
Pierwsze znane dziś dzieła heraldyczne z wizerunkami polskich herbów nie zostały sporządzone przez Polaków, albowiem najstarsze źródło ikonograficzne je przedstawiające pochodzi z Holandii. Nosi ono nazwę Wapenboek Gelre i zostało sporządzone przez herolda Claesa Heinenszoona. Spośród ponad 2 tys. herbów w nim zawartych znajduje się w nim 18 polskich. Są nimi: Hołobok, Korczbok, Kornic, Kościesza, Leliwa, Korczak, Lis, Nałęcz, Ogończyk, Prawdzic, Ostoja, Rogala, Świnka, dodatkowo trzy Odrowąże i dwie Bogorie. Jest tam również zawarty jeden, dotychczas niezidentyfikowany herb (blazon.: w polu srebrnym podkowa na opak złota z krzyżem kawalerskim w środku), a także dwa herby, które przez historyków uważane są za zaginione w XVI wieku; Becz i Łękna. Wszystkie te herby przedstawione są w jednej grupie na czterech kartach, których początkiem jest karta króla Węgier i Polski; Ludwika Węgierskiego wraz z polskimi herbami ziemskimi[5][6]. Przechowywany jest dziś w Bibliotece Królewskiej Belgii[7].
- Osobny artykuł: Herbarz Geldrii.
Najstarsze barwne wyobrażenia polskich herbów szlacheckich pochodzą z 1353 roku, kiedy to powstał pruski zabytek heraldyczny – Legenda o św. Jadwidze[5][8] . Jest to rękopis sporządzony po łacinie przez skrybę zakonnego, Mikołaja Pruzię, będący jednocześnie legendą obrazową o św. Jadwidze Śląskiej. Ten rodzaj herbarza zawiera wizerunki 5 polskich herbów; Brochwicza, Glaubicza, Grzymałę, Poraja i Rogalę[5].
- Osobny artykuł: Kodeks lubiński.
- Polskie herby w Legendzie o św. Jadwidze
- Bitwa pod Legnicą w 1241 roku. Tutaj książę Heinrich (jego wojska są po prawej stronie), syn św. Jadwigi, walczy z Tatarami na polu zwanym Wahlstatt. Wśród wojska Heinricha widać tarcze z wizerunkami polskich herbów.
Na ogół w tego rodzaju źródłach herby poświęcone rycerstwu jednego kraju znajdują się na kartach jeden obok drugiego. Podobnie jest z Rolą Bellenville (XV w.), Herbarzem Lyncenich (XV w.) i przechowywanym w Sztokholmie Codex Bergshammar (1434–1444). Zabytkiem odrobinę innego rodzaju jest Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, zwana też Herbarzem z Arlbergu, gdzie umieszczano herby tych polskich rycerzy, którzy przystąpili do bractwa z nią związanego. Ich herby były domalowywane sukcesywnie wraz z ich wstępowaniem. Jako pierwsi znaleźli się tam ci z polskich rycerzy, którzy udali się na Sobór w Konstancji. Temu soborowi jest poświęcony inkunabuł – Kronika Soboru w Konstancji Ulricha z Richentalu[7].
Ostatnim średniowiecznym niepolskim herbarzem, ważnym dla heraldyki polskiej jest zlokalizowany w Biblioteki Arsenału w Paryżu – Herbarz Złotego Runa (1434–1435)[7]. Herbarz ten zawiera osobną część przeznaczoną na polskie herby, których znalazło się w nim 24. Franciszek Piekosiński nazwał to dzieło rolą marszałkowską[6]. Występowanie polskich herbów w zachodnich rolach herbowych i herbarzach, świadczy o silnej obecności rycerstwa polskiego w kulturze średniowiecznej Europy[7].
- Osobny artykuł: Grand Armorial équestre de la Toison d’or.
Pierwsze znane polskie wydanie heraldyczne pochodzi z lat 1454–1480, jest nim napisane przez średniowiecznego historyka, Jana Długosza – Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae – zwane też Klejnotami Długoszowymi[7]. Oryginał tego dzieła zaginął, zachowało się jedynie 7 rękopiśmienniczych jego kopie z końca XV w[9]. Wraz z renesansowy pisarzem i poetą, Bartoszem Paprockim, uznawani są za polskich prekursorów tej formy pisarskiej[4]. Paprocki zasłynął w historii tym, że w przeciwieństwie do Długosza, jego dzieła nie składały się jedynie z opisów herbów. Zawierały one bowiem informacje genealogiczno-heraldyczne, z przewagą informacji genealogicznych, a także wizerunki herbów[10] .
Kolejnym bardzo ważnym herbarzem było dzieło autorstwa Szymona Okolskiego. Było to ostatnie dzieło, w którym ukazały się w większości poprawne i we właściwy sposób stylizowane wizerunki herbów[11].
Staropolskie herbarze zawierały wiele legend i opowieści fantastycznych, które służyły podnoszeniu prestiżu posiadaczy herbów, dlatego są one m.in. cennym zapisem mentalności szlachty. Dopiero w XIX w. rozpoczęły się krytyczne studia nad heraldyką, których efektem są m.in. herbarze wydawane już w początkach XX wieku[10] .
Do dnia dzisiejszego wydano wiele polskich herbarzy[8] . Najbardziej znanym i godnym uwagi dziełem jest stworzony przez Tadeusza Gajla – Nowy Herbarz Polski, który zawiera ponad 5 tys. herbów polskich i 50 tys. nazwisk szlachty polskiej[12] .
Herbarze obce i międzynarodowe
- Almanach Gotajski, 1763 – 1944 jako Almanach de Gotha, od 1956 Genealogisches Handbuch des Adels rody panujące i arystokratyczne
- J.B.Rietstap Armoires general – prawie pełny zbiór herbów rodowych z całej Europy
- Deutsches Geschlechterbuch, 1889 – 1943 jako Genealogisches Handbuch bürgerlicher Familien, od 1956 jako Das Deutsche Geschlechterbuch – rodziny mieszczańskie i chłopskie z dawnych terenów Rzeszy.
- Johann Siebmachers Wappenbuch – rody szlacheckie dawnego Świętego Cesarstwa, wydawany od 1605.
- Burkes Peerage, Baronetage and Knightage – wydawane od 1826 (w 2004 107. wydanie) herbarz parów i baronetów Zjednoczonego Królestwa, ze spisem rycerzy, często z informacjami genealogicznymi.
Herbarze polskie
Herbarze dawne
Autor | Tytuł | Alfabet | Część | Rok |
---|---|---|---|---|
Jean de Saint-Remy | Herbarz Złotego Runa[a] | – | II | 1434–1435 |
nieznany | Codex Bergshammar[b] | – | – | 1434–1436 |
Jan Długosz | Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae | – | – | 1464–1480 |
Ambrosius de Nissa | Arma Regni Poloniae | – | – | |
Bartosz Paprocki | Gniazdo cnoty (...) | – | – | 1578 |
Bartosz Paprocki | Herby rycerstwa polskiego (...) | – | – | 1584 |
Jan Karol Dachnowski | Herby szlacheckie w ziemiach pruskich | – | ||
Jan Karol Dachnowski | Poczet możnego rycerstwa polskiego | – | ||
Jan Gorczyn | Kleynoty abo herby państwa y rycerstwa (...) | A-Z | – | 1630 |
Szymon Okolski | Orbis Polonus | A-K | Tom I | 1641 |
Szymon Okolski | Orbis Polonus | L-R | Tom II | 1641 |
Szymon Okolski | Orbis Polonus | S-Z | Tom III | 1641 |
Wacław Potocki | Poczet herbów szlachty Korony Polskiey (...) | – | 1696 | |
nieznany | Nobilis Polonie avitis equitum stemmatibus insignita (...) | – | 1702 | |
Antoni Swach | Herby Polskie | – | 1705 | |
Kasper Niesiecki | Herby i familie rycerskie tak w Koronie jako y w W.X.L. (...) | – | 1728 | |
Kasper Niesiecki | Korona polska | – | 1728–1743 | |
Stanisław Józef Duńczewski | Herbarz wielu domów Korony Polskiej (...) | – | 1728–1743 | |
Benedykt Chmielowski | Zbiór krótki herbów polskich (...) | – | 1763 | |
Stefan Kossecki | Poczet herbów szlachty Korony Polskiey (...) | – | – | 1789 |
Piotr Małachowski | Zbior nazwisk szlachty z opisem herbow (...) | A-P | Tom I | 1790 |
Piotr Małachowski | Zbior nazwisk szlachty z opisem herbow (...) | R-Z | Tom II | 1790 |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | Tom I | 1792 | |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | B-B | Tom II | 1794 |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | Tom III | 1795 | |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | Tom IV | 1796 | |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | Tom V | 1798 | |
Wojciech Wielądko | Heraldyka, czyli opisanie herbów (...) | Tom IV | 1804 | |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | – | Tom I | 1839 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | A-B | Tom II | 1839 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | C-D | Tom III | 1839 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | E-J | Tom IV | 1839 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | K | Tom V | 1840 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | L-N | Tom VI | 1841 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | O-P | Tom VII | 1841 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | R-S | Tom VIII | 1841 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | T-W | Tom IX | 1842 |
Kasper Niesiecki | Herbarz polski | Z-Ż | Tom X | 1845 |
Leonhard Dorst | Schlesisches Wappenbuch (...) | Tom I, II, III | 1842–1849 | |
Nikołaj Pawliszczew | Herbarz rodzin szlacheckich (...) | A-D | Cz. 1 | 1853 |
Nikołaj Pawliszczew | Herbarz rodzin szlacheckich (...) | E-J | Cz. 2 | 1853 |
Hipolit Stupnicki | Herbarz polski i imionospis zasłużonych (...) | A-J | Tom I | 1855 |
nieznany | Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej | – | ||
Hipolit Stupnicki | Herbarz polski i imionospis zasłużonych (...) | K-P | Tom II | 1859 |
Hipolit Stupnicki | Herbarz polski i imionospis zasłużonych (...) | R-Ż | Tom III | 1862 |
Ignacy Milewski | Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (...) | A-Z | – | 1870 |
Adam Amilkar Kosiński | Przewodnik heraldyczny | – | 1877 | |
Wojciech Wijuk Kojałowicz | Herbarz rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego | – | 1897 | |
Kazimierz Czarniecki | Herbarz polski podłóg Niesieckiego (...) | A-K | Tom I | 1881 |
Kazimierz Czarniecki | Herbarz polski podłóg Niesieckiego (...) | L-O | Tom II | 1881 |
Juliusz Ostrowski | Księga herbowa rodów polskich | A-S | Cz. 1 | 1897 |
Juliusz Ostrowski | Księga herbowa rodów polskich | A-S | Cz. 2 | 1898 |
Franciszek Piekosiński | Herbarz szlachty prowincyi witebskiej | – | 1899 | |
Adam Boniecki | Herbarz polski | A-B | Tom I | 1899 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | B-C | Tom II | 1900 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | C | Tom III | 1900 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | C-D | Tom IV | 1901 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | D-G | Tom V | 1902 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | G | Tom VI | 1903 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | G-H | Tom VII | 1904 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | H-J | Tom VIII | 1905 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | J-K | Tom IX | 1906 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | K | Tom X | 1907 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | K | Tom XI | 1907 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | K | Tom XII | 1908 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | K-L | Tom XIII | 1909 |
Adam Boniecki | Herbarz polski | L | Tom XIV | 1911 |
Adam Boniecki i Artur Reiski | Herbarz polski | L-Ł | Tom XV | 1912 |
Adam Boniecki i Artur Reiski | Herbarz polski | Ł-M | Tom XVI | 1913 |
Adam Boniecki | Herbarz polski: Uzupełnienia i sprostowania do cz. 1 | Zeszyt I | 1901 | |
Adam Boniecki | Herbarz polski: Uzupełnienia i sprostowania do cz. 1 | Zeszyt II | 1902 | |
Adam Boniecki | Herbarz polski: Uzupełnienia i sprostowania do cz. 1 | Zeszyt III | 1902 | |
Adam Boniecki | Herbarz polski: Uzupełnienia i sprostowania do cz. 1 | Zeszyt IV | 1906 | |
Adam Boniecki | Herbarz polski: Uzupełnienia i sprostowania do cz. 1 | Zeszyt V | 1906 | |
Emilian von Zernicki-Szeliga | Der Polnische Adel (...) | Tom I | 1900 | |
Emilian von Zernicki-Szeliga | Der Polnische Adel (...) | Tom II | 1900 | |
Jerzy Dunin-Borkowski | Almanach błękitny | – | 1908 | |
Teodor Chrząński | Tablice odmian herbowych | – | 1909 | |
Franciszek Piekosiński | Poczet rodów szlachty polskiej wieków średnich | – | 1911 | |
Kazimierz Pułaski | Kronika polskich rodów szlacheckich (...) | A-Ż | – | 1911 |
Zbigniew Leszczyc | Herby szlachty polskiej | A-M | Tom I | 1908 |
Zbigniew Leszczyc | Herby szlachty polskiej | N-Z | Tom II | 1908 |
Wiktor Wittyg | Nieznana szlachta polska i jej herby | A-Ż | – | 1912 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | A-B | Tom I | 1904 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | B-C | Tom II | 1905 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | C-E | Tom III | 1906 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | F-G | Tom IV | 1907 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | G-J | Tom V | 1908 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | J-K | Tom VI | 1909 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | K | Tom VII | 1910 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | K-L | Tom VIII | 1911 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | L-Ł | Tom IX | 1912 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | Ł-M | Tom X | 1913 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | M | Tom XI | 1914 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | N-O | Tom XII | 1915 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | O-P | Tom XIII | 1916 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | P | Tom XIV | 1917 |
Seweryn Uruski | Rodzina. Herbarz szlachty polskiej | P-R | Tom XV | 1931 |
Ludwik Korwin-Piotrowski | Ormiańskie rody szlacheckie | 1934 | ||
Szymon Konarski | Szlachta kalwińska w Polsce | 1936 | ||
Władysław Pulnarowicz | Rycerstwo Polskie Podkarpacia | 1937 | ||
Stefan Starykoń-Kasprzycki | Almanach szlachecki | 1939 |
Herbarze współczesne
- Szymon Konarski Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris, 1958;
- Sławomir Górzyński, Jerzy Kochanowski Herby szlachty polskiej – Warszawa 1990
- Józef Szymański Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego – Warszawa 1993
- Józef Szymański Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku Warszawa 2001
- Alfred Znamierowski Herbarz rodowy – Warszawa 2004
- Tadeusz Gajl Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów – Białystok 2003, ISBN 83-88595-12-1.
- Tadeusz Gajl Herby szlacheckie Polski porozbiorowej – Pozkal 2005, ISBN 83-88595-98-9.
- Andrzej Brzezina Winiarski Herby Szlachty Rzeczypospolitej – Warszawa, 2006, ISBN 83-89667-42-8.
- Stanisław Dziadulewicz Herbarz rodów tatarskich w Polsce – Wilno 1929 (reprint WAiF. Warszawa 1986)
- Tadeusz Gajl Herbarz Polski od Średniowiecza do XX wieku – L&L, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-60597-10-1.
- Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Gdańsk: L&L, 2011. ISBN 978-83-60597-68-2.
- Stanisław Łoza Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie z okolicach Warszawa: Wydawnictwo i Druk Zakładów Graficznych Galewski i Dau, 1934. Egzemplarz istnieje w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
- Andrzej Brzezina Winiarski Herby Rzeczypospolitej – Archiwum Państwowe w Przemyślu, 2008-2009, ISBN 978-83-88172-28-1.
- Aleksander Podolski, Księga herbowa Unii Polskich Ugrupowań Monarchistycznych, Wrocław 2010, ISBN 978-83-925702-3-3.
- Leszek Wierzchowski, Sławomir Leonard Wysocki Herbarz. Nadania godności szlacheckich i arystokratycznych w Polsce 1992 – 1995. Wydawnictwo SAPIENTIA, Kraków 1996
- Bogusław Jerzy Tarnawa-Zajączkowski „Armoriał, czyli poczet herbów, zbrojb, klejnotów zacnych polskich Rodów Rycerskich i Szlacheckich oraz możnych Familii Rycerskich i Szlacheckich Wielkiego Księstwa Litewskiego”
Herbarze internetowe
- Herbarz szlachty litwińskiej – internetowy herbarz rodów litewskich. (pol.), (ang.), (ros.), (biał.)
- Herbarz polski – internetowy herbarz rodów rzeczpospolitej. (pol.), (ang.)
- Genealogia okiem – wyszukiwarka herbów rodów rzeczpospolitej. (pol.)
- Wappenwiki – wyszukiwarka herbów rodów europejskich. (ang.)
- European Heraldry – internetowy herbarz rodów europejskich. (ang.)
- Héraldique européenne – internetowy herbarz rodów europejskich. (fr.)
Zobacz też
Zobacz hasło herbarz w Wikisłowniku |
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b AgnieszkaA. Tułowiecka AgnieszkaA., HERBARZE I QUASI-HERBARZE. [online]
- ↑ Herbarz [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-06-09] (pol.).
- ↑ Du-Long ↓.
- ↑ a b Herbarz herbarzowi nierówny [online], kimonibyli.pl, 27 kwietnia 2017 [dostęp 2021-06-09] (pol.).
- ↑ a b c Znamierowski 2004 ↓, s. 33.
- ↑ a b Znamierowski 2004 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d e Górzyński; Kochanowski 1990 ↓, s. 15.
- ↑ a b genealogia.okiem.pl ↓.
- ↑ Znamierowski 2004 ↓, s. 36.
- ↑ a b wilanow-palac.pl ↓.
- ↑ Znamierowski 2004 ↓, s. 41.
- ↑ kimonibyli.pl ↓.
Bibliografia
- SławomirS. Górzyński SławomirS., JerzyJ. Kochanowski JerzyJ., Herby szlachty polskiej, Warszawa: Uniwersytet Warszawski i „Alfa”, 1990, s. 176, ISBN 83-230-0349-1 .
- AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 336, ISBN 83-7391-166-9 .
Linki zewnętrzne
- John P. Du-Long: Introduction to the d’Hozier Armorial général de France. habitant.org. (ang.).
- Roman Marcinek: Herbarze i Liber chamorum. wilanow-palac.pl. [dostęp 2021-10-10]. (pol.).
- Herbarz herbarzowi nierówny. kimonibyli.pl. [dostęp 2021-10-10]. (pol.).
- Herbarz. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2021-10-10]. (pol.).
- p
- d
- e
Herby | |
---|---|
Elementy herbu |
|
Oznaki godności | |
Inne |
|
Działy heraldyki |
- Wikiprojekt Herby