Krąpiel pierzastodzielna

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

pochrzynowce

Rodzina

krąpielowate

Rodzaj

krąpiel

Gatunek

krąpiel pierzastodzielna

Nazwa systematyczna

Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze
Revis. Gen. Pl. 2: 704 (1891)

Synonimy

Tacca pinnatifida J.R.Forst. & G.Forst.
Tacca pinnatifolia Gaertn.
Tacca involucrata Schumach. & Thonn.
Tacca pinnatifida subsp. involucrata (Schumach. & Thonn.) H.Limpr.
Tacca dubia Schult. & Schult.f.
Tacca phallifera Schult. & Schult.f.
Tacca gaogao Blanco
Tacca madagascariensis Bojer
Tacca maculata Zipp. ex Span.
Tacca quanzensis Welw.
Tacca artocarpifolia Seem.
Tacca brownii Seem.
Tacca pinnatifida var. brownii (Seem.) F.M.Bailey
Tacca oceanica Seem.
Tacca viridis Hemsl.
Tacca abyssinica Hochst. ex Baker
Tacca pinnatifida var. acutifolia H.Limpr.
Tacca involucrata var. acutifolia (H.Limpr.) H.Limpr.
Tacca pinnatifida subsp. interrupta Warb. ex H.Limpr.
Tacca pinnatifida subsp. madagascariensis H.Limpr.
Tacca madagascariensis (H.Limpr.) H.Limpr.
Tacca umbrarum Jum. & H.Perrier
Tacca pinnatifida var. paeoniifolia Domin
Tacca pinnatifida var. permagna Domin
Tacca brownii var. paeoniifolia Limpr.
Tacca hawaiiensis H.Limpr.
Tacca pinnatifida f. obtusata Limpr.^[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[4]

najmniejszej troski

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Krąpiel pierzastodzielna (Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze) – gatunek wieloletnich, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny krąpielowatych (Taccaceae), występujący w Afryce, Azji, Australii i Oceanii^[3], zasiedlający wybrzeża oraz stale lub okresowo wilgotne obszary nizinne, głównie lasy. Komórki tych roślin posiadają 30 chromosomów, tworzących 15 par homologicznych^[5].

Morfologia

Pokrój: Średniej wielkości rośliny zielne.

Łodyga: Masywne, bulwiaste, kuliste lub wydłużone kłącze. Łodyga kwiatonośna tworzy bezlistny głąbik.

Liście: Wszystkie liście wyrastają odziomkowo, są duże i ogonkowe.

Kwiaty: Kwiaty obupłciowe, promieniste, górne, 6-pręcikowe, szypułkowe, zebrane w baldachopodobną wierzchotkę, wyrastającą na bezlistnym głąbiku. Kwiatostan wsparty jest podsadkami, tworzącymi pokrywę, i licznymi, nitkowatymi, opadającymi przysadkami. Okwiat pojedynczy, sześciolistkowy. Pręciki położone w 2 okółkach. Nitki pręcików krótkie, płaskie, tworzące łącznie z szerokimi łącznikami pylników rodzaj kapturka nad zgiętymi główkami pręcika. Główki pręcików skierowane do wewnątrz kwiatu, otwierające się przez podłużną szczelinę. Słupek synkarpiczny, zbudowany z 3 owocolistków. Zalążnia jednokomorowa, o ścianach tworzących 6 żeberek^[5].

Zastosowania

Rośliny spożywcze

Już w starożytności kłącza tej rośliny były ważnym źródłem skrobi, której zawierają nawet do 30%. Gatunek ten był niegdyś podstawową rośliną pokarmową dla mieszkańców Polinezji^[6]. Obecnie jest nadal uprawiany jako roślina spożywcza, aczkolwiek w coraz mniejszym stopniu, głównie przez rdzenną ludność Indii, Australii i Oceanii. Gorzkie garbniki^[7] zawarte w kłączach usuwane są przez wielokrotne płukanie w świeżej wodzie^[8] lub gotowanie^[9]. Pozyskiwana skrobia dodawana jest do potraw tak jak mąka ziemniaczana^[8]. W handlu mączka ta znana jest jako "krochmal tacca", "arrow-root wschodnioindyjski" oraz "arrow-root tahitański"^[6]. Na Jawie wyrabia się z niej słone ciasteczka deserowe. W Wietnamie jest często stosowanym dodatkiem do pieczywa. Na Nowej Gwinei sporządza się z tej mączki miękkie placki, pieczone owinięte w liście^[9]. Krąpiel pierzastodzielna w rejonie upraw łatwo dziczeje i w efekcie rozprzestrzenia się wokół osad, utrzymuje się także w obrębie porzuconych dawniej pól. Jest przysmakiem swobodnie wypasanej trzody i dlatego zwana bywa zwyczajowo "świńską rzepą"^[9].

Wartość odżywcza

Świeże kłącze krąpieli pierzastodzielnej

(100 g)

Wartość energetyczna

511 kJ (122 kcal)

Białka

2,3 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	5,0%	5,0%	5,0%	5,0%
M	4,1%	4,1%	4,1%	4,1%

Węglowodany

28,4 g

szczegółowe informacje

Błonnik

5,5 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	22%	22%	26%	26%
M	14%	14%	18%	18%

Tłuszcze

1,5 g

Woda

71,3 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	2,6%	2,6%	2,6%	2,6%
M	1,9%	1,9%	1,9%	1,9%

Witaminy

Witamina C

47 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	63%	63%	63%	63%
M	52%	52%	52%	52%

Dane liczbowe na podstawie: Brand Miller, James, Maggiore: Tables of composition of Australian aboriginal food^[10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[11]

Rośliny lecznicze

W ajurwedzie kłącze tej rośliny jest stosowane jako środek ściągający, wiatropędny i przeciwrobaczy w takich schorzeniach jak hemoroidy, hemofilia, choroba wrzodowa, kolka, powiększenie śledziony, wymioty, astma oskrzelowa, zapalenie oskrzeli, słoniowacizna i helmintoza. W badaniach potwierdzono w tym surowcu obecność fitosterolu (beta-sitosterolu), alkoholu cetylowego i taccaliny^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-02-16] (ang.).
↑ ^a ^b Rafael Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-16]. (ang.).
↑ Tacca leontopetaloides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b K. Kubitzki: Taccaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 425-428. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
↑ ^a ^b Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 356-357, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2. (pol.).
↑ J. G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002, s. 218. ISBN 83-7311-378-9. (pol.).
↑ ^a ^b Peter Hanelt, R. Büttner, Rudolf Mansfeld: Mansfeld's encyclopedia of agricultural and horticultural crops (except ornamentals). Berlin ; New York: Springer, 2001, s. 2175. ISBN 978-3-540-41017-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c J. i K. Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo naukowe, 2008, s. 547-548. ISBN 978-83-61320-17-3. (pol.).
↑ Janette Brand Miller, Keith W. James, Patricia M. A. Maggiore: Tables of composition of Australian aboriginal food. Canberra, ACT: Aboriginal Studies Press, 1993, s. 109-110. ISBN 978-0-85575-242-2. (ang.).
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ C. P. Khare: Indian medicinal plants. New York: Springer, 2007, s. 642. ISBN 978-0-387-70637-5. (ang.).