Monacyt
Kryształ monacytu; pochodzenie: Rostadheia, Iveland, Norwegia | |||
Właściwości chemiczne i fizyczne | |||
Skład chemiczny | fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu ((Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)PO4) | ||
---|---|---|---|
Twardość w skali Mohsa | 5–5,5 | ||
Przełam | muszlowy | ||
Łupliwość | doskonała, wyraźna | ||
Pokrój kryształu | ziarnisty, tabliczkowy-spłaszczony, słupkowy lub klinowaty | ||
Układ krystalograficzny | jednoskośny | ||
Właściwości mechaniczne | kruchy | ||
Gęstość minerału | 4,6–5,5 g/cm³ | ||
Właściwości optyczne | |||
Barwa | czerwona, czerwonobrunatna, brunatna, pomarańczowa, żółta, czasem zielonkawa | ||
Rysa | biała, szarobiała | ||
Połysk | tłusty, diamentowy | ||
Inne | przezroczysty | ||
|
Monacyt – minerał, mieszana sól kwasu fosforowego, ceru i kilku lantanowców. Należy do minerałów rzadkich.
Nazwa pochodzi od gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być samotnym; nawiązując do rzadkości występowania.
Właściwości
- Wzór chemiczny: (Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)[PO4] – fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu. Zawartość toru w monacycie sięga do 33% (cheralit), a uranu do 6%.
- Zwykle zawiera:
- 21-32% Ce2O3
- 28-35% (La, Nd)2O3 oraz
- 6-11% ThO2
- drobne ilości – Ca, Mg, Mn, Fe, Zr, Be, Sn, Pb
- Zwykle zawiera:
Występuje w postaci drobnych ziarn (wrostków w innych minerałach), skupień ziarnistych oraz luźnych ziarn (w aluwiach). Często wykazuje znaczne zawartości innych pierwiastków. Niekiedy tworzy bardzo duże (do 40 kg) i doskonale wykształcone kryształy o pokroju tabliczkowym-spłaszczonym, słupkowym lub klinowatym. Może zawierać uran oraz wszystkie pierwiastki ziem rzadkich; jego częstym składnikiem bywa wapń.
Bywa silnie promieniotwórczy, tym bardziej im większa zawartość uranu lub toru. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z krokoitem.
Występowanie
Najczęściej występuje w skałach magmowych, przede wszystkim kwaśnych, głównie pegmatytach. Duże, narosłe kryształy bywają spotykane w druzach i szczelinach skalnych. W postaci drobnych wrostków powszechnie występuje w granitoidach, sjenitach i granodiorytach. Rzadziej w skałach metamorficznych (stanowi ich główny składnik zawierający tor). Gromadzi się również w piaskach monacytowych z powodu odporności na wietrzenie.
Miejsca występowania:
- Na świecie: Madagaskar – Antisirabe, Ampangabe, Rosja – Ural, Tasmania – Mount Bishoff. Eksploatowany z piasków monacytowych w Brazylii – Minas Gerais, Indiach – Travancore i Madras, Ameryce Północnej – Wirginia, Karolina Północna, Kolorado.
- W Polsce: obecność stwierdzono w pegmatytach w rejonie Szklarskiej Poręby.
Zastosowanie
Stanowi ważne źródło uzyskiwania ceru i innych pierwiastków ziem rzadkich oraz toru. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Duże ważące nawet kilka kilogramów kryształy spotykane są w pegmatytach granitowych. Pięknie wykształcone okazy znajdowane są na Madagaskarze, USA i w Norwegii.
Bibliografia
| Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji. |
- Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne
- Atlas mineralogii
- Leksykon Przyrodniczy – Minerały
- R. Hochleitner – Minerały i kryształy
- W. Heflik, L. Natkaniec-Nowak – Minerały Polski
- J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów
- J. Bauer – Przewodnik Skały i Minerały
Linki zewnętrzne
- artykuł o monacycie na stronie Webmineral.com (ang.)
- artykuł o monacycie na stronie Mindat.org (ang.)
- Britannica: science/monazite
- SNL: monazitt