Napoleonka

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „kremówka”. Zobacz też: śmietanka kremówka.

Napoleonka (potocznie kremówka) – w Polsce, ciastko złożone z dwóch płatów ciasta francuskiego, przełożone bitą śmietaną^[1][2], kremem śmietankowym (crème pâtissière)^[1][2][3][a] (czasem zawierającym dodatek stopionego masła^[4][5][6] lub np. piany ubitej z białek^[7]), gęstym, bezjajecznym budyniem wzbogaconym stopionym masłem^[8][6][b] lub kremem bezowym^[1][2]. Upieczone ciasto kroi się na kwadraty lub prostokąty. Górną powierzchnię tak otrzymanych ciastek zazwyczaj posypuje się cukrem pudrem^[1][2], bywa również przybierane kleksami kremu lub (przed pokrojeniem) pokrywane warstwą lukru.

Ciastko to wytwarzane jest na wzór francuskiego mille-feuille^[9] – deseru złożonego z trzech warstw ciasta francuskiego przełożonego kremem lub dżemem. Jako źródło pochodzenia mille-feuille podawany jest m.in. Neapol. Po francusku przymiotnik „neapolitański” brzmi napolitain i prawdopodobnie poprzez przekręcenie tego słowa, deser ten i jego pochodne nazywane są w krajach europejskich „napoleonami”, „napoleonkami” itd. – co ma nawiązywać do Napoleona Bonapartego^[10].

Napoleonki (w liczbie pojedynczej napoleonek lub napoleonka) jako ciastka składające się z trzech części jakiegoś ciasta, przekładane kremem, konfiturą zostały odnotowane na początku XX wieku w Słowniku języka polskiego (tzw. słownik warszawski) pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego^[11].

Według niektórych źródeł, w Warszawie określenie „napoleonka” przyjęło się od przedwojennej cukierni o tej samej nazwie. „Napoleonka” należała do Feliksa Gołaszewskiego, mieściła się przy ul. Świętokrzyskiej 26 i była zwrócona frontem do placu Napoleona^[12]. Sprzedawane w „Napoleonce” ciastka przejęły ponoć od niej nazwę i były jej sztandarowym produktem^[12]. W 1930 roku Gołaszewski uruchomił przy ulicy Nowy Świat 53 (w miejscu sławnej cukierni „Kresy”) drugą cukiernię o tej samej nazwie^[12]. W 1936 roku cukiernię z Nowego Świata zastąpił „Napoleonką” przy ul. Puławskiej 3^[12].

We Wrocławiu znane są zarówno napoleonki (z kremem ze śmietanki), jak i kremówki (z kremem waniliowo-budyniowym)^[13]. W Łodzi nazewnictwo jest odwrotne.

W Wielkopolsce dla obu rodzajów ciastka przyjęło się określenie „napoleonka”^[9].

W Małopolsce natomiast funkcjonuje „kremówka”^[9], przy czym ciastko z bladoróżowym kremem na bazie białek nazywane jest „napoleonem”.

Część polskich cukierni wprowadziła rozróżnienie na kremówki jako ciastka z przełożeniem z dwóch rodzajów kremów – masy budyniowej (crème pâtissière) i bitej śmietany – oraz na napoleonki zawierające wyłącznie masę budyniową^[14].

16 czerwca 1999 podczas spotkania z mieszkańcami Wadowic papież Jan Paweł II wspomniał kremówki, które w młodości jadał w miejscowej cukierni:

A tam była cukiernia. Po maturze chodziliśmy na kremówki. Że myśmy to wszystko wytrzymali, te kremówki po maturze^[15],

skąd wzięło się określenie papieska kremówka lub wadowicka kremówka. Cukiernia, którą odwiedzał Karol Wojtyła, mieściła się na rogu Rynku i ul. Mickiewicza (pod nr 15) i już nie istnieje. Prowadził ją przybyły w 1936 z Wiednia do Wadowic cukiernik Karol Hagenhuber. Obecnie część kremówek sprzedawanych pod nazwą papieskie zawiera alkohol, co miałoby tłumaczyć niejednoznaczny uśmiech, z jakim Jan Paweł II wspominał te ciastka. Jednak zdaniem syna Hagenhubera, w kremówkach z cukierni ojca na pewno nie było alkoholu^[16]. Według przekazów, Karol Wojtyła miał się założyć z kolegami o to, kto zje najwięcej kremówek. Wojtyła miał ich zjeść kilkanaście naraz – w zależności od źródła mowa jest o dwunastu^[17] lub osiemnastu^[16].

Kremówki wspominane przez Wojtyłę przełożone były kremem śmietankowym^[a] (przygotowanym z całych jaj) połączonym z utartym masłem^[18] (porównaj z krem karpatkowy).

Zobacz multimedia związane z tematem: Napoleonka

Zobacz hasła napoleonka i kremówka w Wikisłowniku

Zobacz kolekcję cytatów napoleonka w Wikicytatach

• tompoes – ciastko holenderskie
• misérable – ciastko belgijskie