Pławno (województwo łódzkie)

Pławno

wieś

Dwór w Pławnie

Państwo

Polska

Województwo

łódzkie

Powiat

radomszczański

Gmina

Gidle

Liczba ludności (2011)

1147^[2]

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

97-540^[3]

Tablice rejestracyjne

ERA

SIMC

0131647

Położenie na mapie gminy Gidle

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa łódzkiego

Położenie na mapie powiatu radomszczańskiego

50°58′40″N 19°27′18″E/50,977778 19,455000^[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pławno

Pławno – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim, w gminie Gidle^[4]. Dawniej miasto; uzyskało lokację miejską w 1554 roku, zdegradowane w 1870 roku^[5]. Do 1954 roku istniała gmina Pławno. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.

Historia

W 1262 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o Pławnie. W tym samym roku polski książę Bolesław V Wstydliwy oddał Pławno wraz z innymi miejscowościami – Rybnem i Mykanowem, klasztorowi klarysek w Zawichoście. Papież Urban IV potwierdził to w swej bulli 29 lutego 1262 roku. W połowie wieku XIV, kiedy to Pławno było niszczone przez najazdy Tatarów i Jaćwingów, klaryski oddały miejscowość na rzecz kapituły włocławskiej. Ówczesnym biskupem diecezji włocławskiej był Wincenty Przerębski. W rękach tej rodziny Pławno było do pierwszych lat XVIII wieku, kiedy to ów ród przestał istnieć. W roku 1544, na prośbę Stanisława Przerębskiego, stolnika, podkomorzego ziemi sieradzkiej, na sejmie w Piotrkowie król Zygmunt I Stary nadał Pławnu prawa miejskie. Po Przerębskich właścicielami dóbr byli Karśniccy, Buczyńscy, Gruszeccy^[6].

Pławno było miastem przez ponad 325 lat, czyli do roku 1870, kiedy to władze carskie (postanowieniem z 23 stycznia^?/4 lutego 1870^[7]) za udział 26 mieszkańców w powstaniu styczniowym 1863 roku pozbawiły Pławno praw miejskich.

Główną siłą rozwoju Pławna były jarmarki, które odbywały się co dwa tygodnie, we wtorki. Już w XVI wieku wykorzystywano tu pokłady kamienia wapiennego, glinki ceramicznej i ogniotrwałej. Miejscowi rzemieślnicy: stolarze, szewcy, rymarze i garncarze słynęli w całej okolicy ze swych wyrobów. Istniała tu rezydencja z parkiem, gorzelnia, fabryka sukna i tabaki, ratusz i sąd grodzki.

Pławieńska parafia katolicka została utworzona w 1613 roku W kościele tejże parafii znajdował się tryptyk Hansa z Kulmbachu, ucznia Wita Stwosza, przedstawiający legendę Stanisława ze Szczepanowa, biskupa i męczennika. Ołtarz przeniesiono do Muzeum Narodowego w Warszawie, a w Pławnie umieszczono kopię tego dzieła. Pławno często było niszczone przez pożary, które powodowały masowe migracje ludności. Stąd liczba mieszkańców wahała się od 700 aż do 2400 w różnych okresach. W XVII wieku około 25% społeczności Pławna stanowili żydzi. Od roku 1854 zorganizowano ochronę przeciwpożarową, która później przekształciła się w ochotniczą straż pożarną.

W 1810 roku spłonął kościół, zbudowany przez Przerębskich. Po pożarze została zbudowana niewielka drewniana kaplica – zbyt mała, by mogła pomieścić wszystkich parafian. W 1878 roku zaczęto budowę nowego, już trzeciego kościoła. Większość kosztów pokrył właściciel Pławna Władysław Gruszecki, a po jego śmierci – jego żona, Cezaryna Gruszecka. Pierwowzorem świątyni jest wybudowany w latach 1871-74 kościół w Gomulinie^[8].W 1904 roku kościół konsekrował biskup diecezjalny włocławski Stanisław Kazimierz Zdzitowiecki^[9].

W roku 1879 hodowca i sportsmen Marian Gruszecki (syn Władysława) zorganizował w Pławnie lokalny mityng wyścigowy. Wydzielił wówczas ze swego majątku plac na tor wyścigowy. Pławieńskie Towarzystwo Wyścigowe uzyskało osobowość prawną w roku 1882^[10] (statut został zatwierdzony w grudniu 1881 roku)^[11]. Marian Gruszecki sprzedał w 1888 roku Pławno Stefanowi Lubomirskiemu i przeprowadził się do Skierniewic, gdzie zmarł w 1891 roku. Książę Stefan Lubomirski podarował tor wyścigowy na własność Pławieńskiemu Towarzystwu Wyścigów Konnych.

19 maja 1881 roku doszło do jednego z najtragiczniejszych pożarów w dziejach miejscowości. Około godz. 11:00 zapaliła się stodoła należąca do Teodora Ligockiego, a następnie ogień obejmował kolejne zabudowania. W ciągu trzech godzin spaliło się łącznie 326 budynków (w tym 52 nie były ubezpieczone), ocalało zaledwie 7 domów (od strony wsi Gidle) i 5 stodół. Spłonęły m.in. kaplica katolicka i synagoga. Ogień pozostawił bez dachu nad głową 311 rodzin, tj. łącznie około 2000 osób. W pożarze zginęły 45-letnia Sura-Bajla Szpałtyn i 5-letnia Ryfka Bajgelman. Sumę strat oszacowano na 200 000 rubli. Podczas akcji gaszenia pożaru spaleniu uległy także trzy sikawki i cztery beczki pożarnicze^[12].

W 1920 roku 22 mieszkańców Pławna, jako ochotnicy, wzięło udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Trzech z nich poległo, a trzech odznaczono za waleczność.

Od 1922 roku istnieje tu klub sportowy Warta – Pławno, a od czasów Komisji Edukacji Narodowej datuje swój początek szkoła.

3 i 4 września 1939 żołnierze Wehrmachtu po wkroczeniu do wsi torturowali mieszkańców, a następnie zamordowali 7 z nich^[13].

W czasie II wojny światowej i okupacji ogromna większość mieszkańców należała do Armii Krajowej i czynnie uczestniczyła w akcjach dywersyjnych. Silnie była również rozwinięta partyzantka.

Obecnie większość mieszkańców Pławna i okolic pracuje w Radomsku. Tam też dojeżdża młodzież z Pławna, kontynuująca edukację w szkołach średnich.

14 października 2022 roku patronem Szkoły Podstawowej w Pławnie został dramatopisarz, reformator szkolnictwa i założyciel Collegium Nobilium duchowny Stanisław Konarski ( 1700-1773)^[14]

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[15] na listę zabytków wpisane są obiekty:

cmentarz katolicki, 1831, nr rej.: 421/88 z 27.05.1988,
zespół dworski, obecnie szpital, ul. Radomszczańska 19:
- dwór, XVIII w., XIX/XX w., nr rej.: 10/45 z 29.05.1946 (dec. pałac),
- park, XVIII w., 1910, nr rej.: A/9 z 31.10.2003.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Pławnie

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 102355
↑ Wieś Pławno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-07-02] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 945 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-06-02].
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 60-61.
↑ ''Pławno'', [w:] Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Gidle. gidle.pl > O gminie > Ważniejsze miejscowości w gminie > Pławno [online], Urząd Gminy Gidle [dostęp 2016-09-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-18] .
↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77).
↑ „Tydzień 1878”, 2017, DOI: 10.29315/gm.v4i1.39, ISSN 2184-0628 [dostęp 2024-04-12] .
↑ Marcin Gonera. Cztery wieki parafii. „Niedziela. Tygodnik katolicki”. Rok LVI (nr 18 [edycja częstochowska]), s. 7, 2013-04-26. ks. inf. dr Ireneusz Skubiś (red. nacz.). Częstochowa: Kuria Metropolitarna w Częstochowie. ISSN 0208-872X. OCLC 68766373. [dostęp 2016-09-16].
↑ Małgorzata Caprari: Historia Widzowa: od Liry do Intensa. [w:] „Bomba w górę”. Serwis o wyścigach konnych i hodowli [on-line]. www.bombawgore.pl. [dostęp 2016-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
↑ Wiadomości bieżące. W Pławnie.... „Tydzień”. Rok IX (nr 51), s. 4, 1881-12-18. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-18].
↑ Wiadomości bieżące. Pożar Pławna. „Tydzień”. Rok IX (nr 22), s. 3, 1881-05-29. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-16].
↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 74.
↑ MałgorzataM. Kulka MałgorzataM., Gmina Gidle. PSP w Pławnie ma nowego patrona i sztandar. Uroczystości odbyły się w Dniu Nauczyciela. ZDJĘCIA [online], Radomsko Nasze Miasto, 14 października 2022 [dostęp 2022-11-04] (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2016-09-19] .

Linki zewnętrzne

Pławno. gidle.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-14)]. (w Oficjalnym Serwisie Internetowym Gminy Gidle).
Pławno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 279 .
Pławno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 459 .

Gmina Gidle

Siedziba gminy: Gidle

Wsie	Borowa Budy Chrostowa Ciężkowice Gidle Gowarzów Górka Graby Huby Kotfińskie Kajetanowice Kotfin Ludwików Michałopol Młynek Niesulów Ojrzeń Piaski Pławno Ruda Skrzypiec Spalastry Stanisławice Stęszów Włynice Wojnowice Wygoda Zabrodzie Zagórze
Kolonie	Borki Górki Mękwa Strzała
Osady	Borki Borowa Wojnowice Zielonka
Część wsi	Kartuzy
Przysiółek wsi	Nadolnik
Miejscowość zniesiona	Lasek

Powiat noworadomski / radomszczański (1867–1975)

Siedziba powiatu – Radomsko*

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Brzeźnica (do 1870) Koniecpol (do 1870 i 1927–59 →) Pajęczno (do 1870) Pławno (do 1870) Radomsko*
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Borowno (do 1868) Borzykowa (do 1868) Brudzice (do 1954) Brzeźnica (1877–1954) Dąbrowa Zielona Dmenin (1868–1954) Dobryszyce Dworszowice (do 1877) Dziepułć (do 1868) Garnek (do 1954) Gidle Gomunice (od 1973) Gosławice (do 1954) Kłomnice (od 1948) Kobiele (Wielkie) Kodrąb (od 1973) Konary (do 1953) Koniecpol (do 1954) Kruszyna Lgota Wielka (od 1973) Ładzice (od 1953) Maluszyn (do 1954) Masłowice Pajęczno (do 1954) Pławno (1927–54) Prusicko (do 1874) Przerąb (do 1954) Radomsk(o) (1867-1914, 1919-54 i od 1973) Radziechowice (do 1953) Rudniki (1916-19) Rząśnia (do 1954) Rzeki (do 1947) Stobiecko Miejskie (1914-19) Sulmierzyce (do 1954) Smotryszów (do 1868) Wielgomłyny Zamoście (do 1954) Zawada (1953–54) Żytno
Gromady (1954–72)	Bartodzieje Bankowe (1954–61) Bąkowa Góra (1954–72) Biała (1954–55 →) Bogumiłowice (1954–55 →) Borowno (1954–57 →) Borzykowa (1954–72) Brudzice (1954–59) Brzeźnica Nowa (1954–55 →) Chorzenice (1954–55 →) Chrzanowice (1954–68) Cielętniki (1954–68) Ciężkowice (1954–61) Dąbrowa Zielona (1954–72) Dmenin (1954–72) Dobryszyce (1954–72) Dubidze (1954–55 →) Dworszowice Pakoszowe (1954–55 →) Gajęcice (1954–55 →) Garnek (1954–72) Gidle (1954–72) Gomunice (1954–72) Gosławice (1954–72) Huta Drewniana (1954–59) Jedlno Poduchowne (1954–72) Kietlin (1954–61) Kłomnice (1954–72) Kobiele Wielkie (1954–72) Kodrąb (1954–72) Koniecpol (1959 →) Koniecpol Stary (1954–58) Konstantynów (1954–55 →) Kraszewice (1954–68) Kruszyna (1954–72) Krzemieniewice (1954–61) Krzętów (1954–59) Lgota Wielka (1954–72) Ładzice (1954–72) Łęg (1954–57) Łysiny (1954–58) Makowiska (1954–55 →) Maluszyn (1954–72) Masłowice (1954–72) Okołowice (1954–58) Orzechów (1954–58) Pacierzów (1954–57) Pajęczno (1954–55 →) Piaski (1954–57) Pławno (1954–72) Płoszów (1954–61) Prusicko (1954–55 →) Przerąb (1954–72) Radomsko (1961–72) Rząśnia (1954–55 →) Rzejowice (1954–72) Rzerzęczyca / Rzerzęczyce (1954–72) Silnica (1954–58) Silniczka (1954–58) Skrzydlów (1954–61) Soborzyce (1954–68) Sokola Góra (1954–68) Stobiecko Miejskie (1954–61) Stróża (1954–55 →) Strzałków (1954–72) Sulmierzyce (1954–55 →) Teklinów (1954–72) Wielgomłyny (1954–72) Wiewiec (1954–55 →) Wistka (1954–55 →) Witkowice (1954–61) Włynice (1954–57) Wola Blakowa (1954–59) Wólka Prusicka (1954–55 →) Zagórze (1954–68) Zakrzówek (1954–72) Zamoście (1954–55 →) Zawada (1954–72) Żytno (1954–72)
Legenda	do 1922 Nowo–Radomsk

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870, od 2025)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870, od 2025)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870, od 2025)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870, od 2025)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870, od 2025)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).