Pałac Sapiehów w Wieleniu

Pałac Sapiehów w Wieleniu
Symbol zabytku nr rej. 138/5/A z 4.05.1964[1]
Ilustracja
Pałac Sapiehów w Wieleniu
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Wieleń

Adres

Aleja Zamkowa, 64-730 Wieleń

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Karol Martin Frantz

Inwestor

Piotr Sapieha

Kondygnacje

3

Zniszczono

1945

Położenie na mapie Wielenia
Mapa konturowa Wielenia, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Sapiehów w Wieleniu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Sapiehów w Wieleniu”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Sapiehów w Wieleniu”
Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego
Mapa konturowa powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Sapiehów w Wieleniu”
Położenie na mapie gminy Wieleń
Mapa konturowa gminy Wieleń, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Sapiehów w Wieleniu”
Ziemia52°54′07″N 16°10′37″E/52,901944 16,176944
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Sapiehów w Wieleniu – pałac barokowy z XVIII wieku, położony w Wieleniu, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, w województwie wielkopolskim.

Zamek średniowieczny

Po raz pierwszy gród w Wieleniu został wzmiankowany w 1108 roku[2]. W 1298 roku Władysław Łokietek nadał castrum kasztelanowi Wincentemu z Szamotuł[2]. W 1335 roku na zamku przebywał król Kazimierz Wielki. Wieleń został wymieniony przez "Kronikę katedralną krakowską" wśród zamków wybudowanych przez Kazimierza Wielkiego[2]. Zamek był zbudowany na wyspie na Noteci i prowadził do niego most o długości 14 metrów. W okolicy wjazdu wzniesiono basztę o wysokości 10 metrów[2]. W XV lub XVI wieku zamek zmodernizowano i przystosowano do użycia artylerii. Do początku XVI w. zamek był własnością królewską, a następnie poprzez zamianę z królem przeszedł w 1515 r. do majątku kasztelana Łukasza Il Górki, późniejszego wojewody poznańskiego[2]. Najstarszy opis zamku pochodzi z 1564 r., będąc wówczas własnością Stanisława Górki (wnuka Łukasza). W rękach Górków zamek pozostawał do 1592, a następnie jego właścicielami stali się spokrewnieni z nimi Czarnkowscy herbu Nałęcz. Od 1631 właścicielami zamku byli Kostkowie. Od 1651 roku właścicielami byli Grudzińscy. W 1654 roku zamek był już opuszczony[2]. Podczas potopu szwedzkiego warownię spalono. Następnymi właścicielami od 1683 roku byli Opalińscy. Od 1699 roku właścicielami byli Sapiehowie i pozostawali nimi do 1789. Drugi raz stara budowla spłonęła w 1702 r.[2]

Pałac barokowy

Barokowy pałac w Wieleniu stanął prawdopodobnie w miejscu obronnego, średniowiecznego zamku z XIV wieku[2]. Pałac został wzniesiony około 1749 roku przez ówczesnego właściciela dóbr wieleńskich, wojewodę smoleńskiego, Piotra Sapiehę, ożenionego z Joanną Sułkowską. Architektem pałacu był Karol Marcin Frantz, nadworny architekt rodziny Sułkowskich. W założeniu miała to być rezydencja czworoboczna, czteroskrzydłowa, z dziedzińcem wewnętrznym. Budowa pałacu nie została jednak ukończona w całości. Udało się wybudować dwa skrzydła, południowe i zachodnie, oraz częściowo północne i wschodnie, które zostały rozebrane jeszcze w XVIII wieku. Za czasów Piotra Sapiehy zaprojektowano również park z alejami ozdobionymi kamiennymi rzeźbami.

Pod koniec XVIII wieku pałac przeszedł w ręce Fryderyka von Blankensee. Kolejnym właścicielem dóbr, w latach 1855–1945, była rodzina von Schulenberg. Pod koniec II wojny światowej pałac został spalony i przez lata popadał w ruinę, mimo to elewacja zachowała się w dobrym stanie. Pilastry, wsparte na boniowanym cokole, sięgają fryzu i gzymsu, a trójkątny naczółek z herbem von Schulenbergów, wieńczy trójosiowy ryzalit elewacji frontowej.

Do zespołu pałacowego należy budynek bramny, oficyna z 1885 r., oranżeria, dom ogrodnika, zabytkowy cmentarz z kaplicą-mauzoleum rodziny von Blankensee i von Schulenberg oraz park[3]. Po II wojnie światowej drzewostan parku uległ zniszczeniu. Pierwotnie rosły w nim rodzime gatunki drzew, takie jak: platan klonolistny, klon, buk, dąb, olcha, lipa.

W zadrzewieniu parku znalazły się również: czeremcha, kasztanowiec drobnokwiatowy, daglezja, suchodrzew tatarski.

Park zdobiły także obrośnięte winoroślą pergole oraz aleje: lipowa, brzozowa i świerkowa.

  • Pałac w 2. poł. XIX w. wg Dunckera
    Pałac w 2. poł. XIX w. wg Dunckera
  • Pocztówka
    Pocztówka
  • Ruiny w 1959
    Ruiny w 1959

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 .
  2. ↑ a b c d e f g h JanuszJ. Tomala JanuszJ., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna, Kalisz: Edytor - Sławomir Woźniak, 2011, ISBN 978-83-60579-77-0 [dostęp 2024-08-21] .
  3. ↑ Zabytki w mieście i gminie Wieleń. Serwis informacyjny miasta i gminy Wieleń. [dostęp 2012-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-15)].

Bibliografia

  • Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022. ISBN 978-83-213-5213-8.
  • Pałac w Wieleniu. Region Wielkopolska. [dostęp 2012-10-06].
  • Stanisława Zajchowska: Powiat trzcianecki wczoraj i dziś. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1961, s. 37–38.