Pilica (miasto)

Pilica

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Rynek w Pilicy

Herb

Państwo

Polska

Województwo

śląskie

Powiat

zawierciański

Gmina

Pilica

Prawa miejskie

(1393) 1994

Burmistrz

Artur Janosik

Powierzchnia

8,22 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość

1920^[1]
233,6 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 32

Kod pocztowy

42-436

Położenie na mapie gminy Pilica

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa śląskiego

Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego

50°28′03″N 19°39′25″E/50,467500 19,656944

TERC (TERYT)

2416074

SIMC

0219566

Urząd miejski

ul. Żarnowiecka 46a
42-436 Pilica

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Pilica – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Pilica.

Według danych z 30 czerwca 2008 r. miasto miało 1999 mieszkańców^[2].

Położenie

Miasto leży u źródeł rzeki Pilicy, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Pilicy w 2014 r.^[1]:

Historia

Przez wieki Pilica należała do Małopolski. Testament Bolesława Krzywoustego Pilica weszła w skład senioralnej dzielnicy krakowskiej. W latach 1918–1945 Pilica należała do województwa kieleckiego, powiatu olkuskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1945) Pilica znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie, w powiecie miechowskim. W latach 1945–1975 Pilica należała do województwa krakowskiego, powiatu olkuskiego, w 1975 r. włączona do województwa katowickiego. Natomiast od 1 stycznia 1999 r. należy do województwa śląskiego, powiatu zawierciańskiego.

Prawdopodobna data otrzymania praw miejskich to 1393 r. Rezydencja właścicieli Pilicy – średniowieczny, a potem renesansowy zamek Pilica – pierwotnie znajdowała się w pobliskim Smoleniu. W początku XVII w. powstała nowsza, warowna siedziba położona w pobliżu miasta, rozbudowana następnie do potężnej nizinnej twierdzy bastionowej. Została ona stosunkowo łatwo zajęta przez Szwedów, którzy jednak rychło zostali zmuszeni do jej opuszczenia. Wycofując się, Szwedzi spalili miasto oraz stary zamek, który od tego momentu zaczął obracać się w ruinę. Drugi raz – na znacznie dłużej – Szwedzi zajęli zamek pilicki w czasie wojny północnej^[3].

Kilka lat po powstaniu styczniowym, 1 stycznia 1870 r. Pilica utraciła prawa miejskie na podstawie ukazu carskiego z 1 czerwca 1869 r. Odzyskała je dopiero w 1994 r.

W 1921 mieszkało tu 3299 osób. W 1929 były tu cztery kościoły katolickie (trzy filialne), klasztor reformatów, zbór protestancki i synagoga^[4]. Synagoga zlokalizowana była przy ulicy Łaziennej. Był to budynek drewniany. W czasie okupacji Niemcy spalili bożnicę^[5].

We wrześniu 1939 oddziały Wehrmachtu zamordowały czterech mieszkańców Pilicy^[6]. W 1942 około 2000 Żydów z Pilicy, którzy stanowili ponad połowę mieszkańców miasta, zostało deportowanych do obozów zagłady lub do getta w Wolbromiu^[7].

Miejska architektura

Zabytkowy XVII-wieczny zamek z parkiem i murami obronnymi
Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela^[8]
Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej – Opiekunki Rodzin
Klasztor zakonu augustianów – obecnie w ruinie
Kościół szpitalny św. Jerzego
Historyczny drewniany kościół św. apostołów Piotra i Pawła na wzgórzu św. Piotra spalony pod koniec II wojny światowej w 1945 r. Obecny kościół stanowią wykonane z drewna ołtarz, ogrodzenie i dzwonnica oraz murowana zakrystia, która jako jedyna ocalała z pożaru w 1945 r. Tylko raz w roku – w święto patronów kościoła 29 czerwca – odprawiane są tu pod gołym niebem Msze Święte. W Wielki Piątek – ma tutaj swój początek nabożeństwo drogi krzyżowej, które kończy się w kościele św. Jana Chrzciciela.

Galeria

Zamek
Zamkowe mury obronne
Rynek
Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej – Opiekunki Rodzin
Rynek, stan z lipca 2020.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Pilicy
Parafia Najświętszego Imienia Jezus w Pilicy
Parafia św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy
Gmina Pilica
Pilica (ujednoznacznienie)
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Zamek w Pilicy

Przypisy

↑ ^a ^b Pilica w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Ludność Polski 2008 GUS. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-14)]..
↑ Robert Krajewski, Robert Kubiszyn: Orle gniazda i warownie jurajskie. Warszawa: Orla Baszta, 1997, s. 82–84, 95–97. ISBN 97-83-907619-0-4.
↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 256 .
↑ Synagoga w Pilicy (ul. Łazienna) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-06] .
↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 99.
↑ www.sztetl.org.pl. [dostęp 2020-01-12].
↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 3 lipca 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-07-03]

Linki zewnętrzne

Oficjalna witryna Urzędu Miasta i Gminy Pilica
Pilica 1.) w dok. ''Pilcza'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 137 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

Miasta województwa śląskiego

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Gmina Pilica

Siedziba gminy: Pilica

Wsie	Biskupice Cisowa Dobra Dobra-Kolonia Dobraków Dzwonowice Dzwono-Sierbowice Jasieniec Kidów Kleszczowa Kocikowa Podleśna Przychody Siadcza Sierbowice Sławniów Smoleń Solca Szyce Wierbka Wierzbica Zarzecze Złożeniec
Kolonia	Polska
Osada	Przykopy
Integralne części wsi	Baran Bukowa Góra Chałupki Chrap Chrzczonówka Czarny Las Czerwone Domki Domiarki Domki (Biskupice) Domki (Sławniów) Dół Duża Kolonia Dwór (Przychody) Dwór (Sokca) Gajówka Góra Górka Jabłonowiec Jastrzębie Kalugi Kolonia Cisowa Kolonia Dolna Kolonia Górna Kolonia Podrędzinna Korea Kresy Łazy Mała Kolonia Maleszyna Na Błoniach Na Dole Na Drogach Na Górze Na Łąkach Na Parku Nowa Wieś Ojców Owczarnia Piaski (Kidów) Piaski (Sławniów) Pod Szycami Podcisowie Podedwór Podgórze Podlesie (Kocikowa) Podlesie (Smoleń) Podoły Podrędzinie Przyborowie Przysiółek Raj Rędziny Rogatka Rulików Sachelin Siustry Stara Wieś (Cisowa) Stara Wieś (Dobraków) Stara Wieś (Kidów) Stara Wieś (Przychody) Stara Wieś (Siadcza) Stara Wieś (Solcza) Stara Wieś (Szyce) Stara Wieś (Wierzbica) W Lasku Wierbka-Osada Wiesławów Wodąca Wola Kocikowa Za Stawem Zagórze Zagumnie Zakościele Zapazanie

Powiat zawierciański

Miasta	Łazy Ogrodzieniec Pilica Poręba Szczekociny Włodowice Zawiercie
Gminy miejskie	Poręba Zawiercie
Gminy miejsko-wiejskie	Łazy Ogrodzieniec Pilica Szczekociny Włodowice
Gminy wiejskie	Irządze Kroczyce Żarnowiec

Powiat olkuski (1867–1975) (► 1939–45)

Siedziba powiatu – Olkusz

Przynależność wojewódzka

gubernia kielecka (1867–1915)
woj. kieleckie (II RP) (1919–39)
rejencja katowicka (III Rzesza) (1939–45)
woj. kieleckie (PRL) (1945)
woj. krakowskie (1945–75)

Miasta (1867–1939 i 1945–75)

Bukowno (od 1962)
Kromołów (do 1870)
Ogrodzieniec (do 1870)
Olkusz^[A]
Pilica (do 1870)
Skała (do 1870)
Sławków (do 1870 i od 1958)
Wolbrom^[B](do 1870 i od 1930)
Żarnowiec (do 1870)

Osiedla (1954–72)

Bolesław (1956–68)
Bukowno-Osiedle (1958–62)
Sławków (do 1957)

Gminy wiejskie
(1867–1939, 1945–54 i 1973–75)

Bolesław^[A]
Cianowice^[B](1874–1954)
Dłużec^[B](1931–54)
Imbramowice (do 1874)
Jangrot^[B](do 1954)
Jerzmanowice (od 1973)
Kidów^[B](do 1954)
Klucze (od 1950)
Korzkiew (do 1877)
Kroczyce^[B](do 1950 →)
Kromołów (do 1890 →)
Minoga^[B](1867-1916 i 1923–54)
Ogrodzieniec^[A]^[C](1870–1954)
Ojców (do 1874)
Olkusz (od 1973)
Pieskowa Skała (do 1877)
Pilica^[B]
Poręba Dzierżna (do 1874)
Przeginia (od 1950)
Rabsztyn^[A]^[C](do 1941 i 1945–54)
Ryczówek (do 1874)
Skała^[B](od 1916)
Sławków^[A](1870–1954)
Sułoszowa^[B](od 1877)
Trzyciąż (od 1973)
Wolbrom (1870–1931 i od 1973)
Złożeniec (do 1870)
Żarnowiec^[B]
Żurada (do 1877)

Gromady
(1954–72)

Bębło (1954–57 →)
Biały Kościół (1954–57 →)
Bolesław (1954–55)
Bolesław (1969–72)
Braciejówka (1954–59)
Bukowno (1954–59)
Bukowno-Osiedle (1954–57)
Bydlin (1954–61)
Chechło (1954–61)
Chlina (1954–61)
Cianowice (1954–72)
Dłużec (1954–72)
Dobraków (1954–61)
Giebło (1954–55 →)
Glanów (1954–56)
Gołaczewy (1954–61)
Gorenice (1954–61)
Imbramowice (1954–72)
Jangrot (1954–72)
Jaroszowiec (1954–72)
Jerzmanowice (1954–72)
Jeziorowice (1954–61)
Jeżówka (← 1958–61)
Kąpiele Wielkie (1954–61)
Kidów (1954–72)
Klucze (1954–72)
Krzykawa (1954–68)
Kwaśniów Górny (1954–61)
Łany Wielkie (1954–59)
Łobzów (1954–72)
Milonki (1959–72)
Minoga (1954–72)
Niesułowice (1954–57)
Niwa (1954–61)
Ogrodzieniec (1954–55 (→))
Ojców (1954–68)
Osiek (1954–61)
Otola (1961–72)
Pilica (1954–72)
Podlipie (1954–59)
Podzamcze (1954–55 →)
Pomorzany (1954–68)
Poręba Dzierżna (1954–60)
Poręba Górna (← 1958–61)
Przeginia (1954–72)
Przybysławice (1954–57 →)
Rabsztyn (1954–72)
Racławice (1954–61)
Rodaki (1954–61)
Ryczów (1954–55 →)
Sąspów (1954–59)
Sieciechowice (1954 →)
Sieniczno (1954–72)
Skała (1954–72)
Sławków (1954)
Sławniów (1954–59)
Strzegowa (1954–61)
Sucha (1956–59)
Sułoszowa (1954–72)
Szyce (1954–61)
Wielmoża (1954–59)
Wierbka (1954–68)
Wierzchowisko (← 1958–61)
Witeradów (1961–72)
Wodąca (1959–72)
Wola Libertowska (1954–59)
Wolbrom (1961–72)
Zadroże (1954–59)
Zarzecze (1954–72)
Żarnowiec (1954–72)
Żurada (1954–61)

Gminy (1939–45)

Miasta	Olkusz / Olkusch / Ilkenau
Amtsbezirke	Boleslaw Ogrodzieniec^[C] Ilkenau-Land (od 1941) Rabsztyn^[C](do 1941) Slawkow

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do III Rzeszy i przekształcono w Landkreis Ilkenau
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do Landkreis Miechów (dystrykt krakowski, GG)
↑ ^a ^b ^c ^d W 1939 jednostka częściowo przecięta granicą III Rzeszy i GG

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870, od 2025)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870, od 2025)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870, od 2025)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870, od 2025)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870, od 2025)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):