Przewiercień

Bupleurum aureum

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

przewiercień

Nazwa systematyczna

Bupleurum L.
Sp. Pl. 236. 1 Mai 1753

Typ nomenklatoryczny

Bupleurum rotundifolium L.^[3]

Synonimy

Buprestis Spreng.
Keracia (Coss.) Calest.^[4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Przewiercień (Bupleurum L.) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Obejmuje według różnych źródeł ok. 165^[5], 180^[6] lub blisko 220^[7] gatunków (generalnie rodzaj trudny taksonomicznie – wiele z gatunków bardzo podobnych i trudnych do odróżnienia, wiele też jest bardzo zmiennych^[6]). Rośliny te występują głównie w Eurazji i północnej Afryce^[5]. Rosną w formacjach trawiastych i w zaroślach, zwykle w miejscach suchych, na stokach, także jako chwasty w uprawach. Kwiaty zapylane są głównie przez muchówki^[8]. Niektóre gatunki używane są jako lecznicze, zwłaszcza w medycynie chińskiej^[5] (przy czym ich stosowanie wymaga ostrożności ze względu na trujące właściwości części podobnych gatunków z tego rodzaju^[6]), niektóre bywają uprawiane jako ozdobne, w tym np. przewiercień okrągłolistny B. rotundifolium^[8]^[5]. Gatunek ten był także wykorzystywany w Europie jako leczniczy do XVIII wieku^[9].

Rozmieszczenie geograficzne

Występują one w większości w Azji, zwłaszcza w jej południowo-zachodniej części, ale sięgają na wschodzie po Japonię^[8]. W Europie spotykanych jest 39 gatunków^[5], w większości w jej południowej części^[8]. Rośliny te rosną także w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich^[5]. Zasięg pojedynczych gatunków obejmuje poza tym Afrykę Południową (B. mundtii^[6]) oraz chłodniejsze rejony Ameryki Północnej^[8]. Centrum zróżnicowania jest Turcja, gdzie rośnie 46 gatunków^[8].

W Polsce naturalnie występują cztery gatunki, jeden jest zadomowionym antropofitem, kolejne dwa spotykane są jako przejściowo dziczejące (efemerofity)^[10].

Gatunki flory Polski^[10]^[11]

przewiercień sierpowaty (Bupleurum falcatum L.)
przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.)
przewiercień jaskrowaty (Bupleurum ranunculoides L.)
przewiercień okrągłolistny (Bupleurum rotundifolium L.) – antropofit zadomowiony
przewiercień cienki (Bupleurum tenuissimum L.)
przewiercień Desfontaines'a (Bupleurum fontanesii Guss. ex Caruel, syn. Bupleurum odontites L.) – efemerofit
przewiercień wąskolistny (Bupleurum lancifolium Hornem., syn. Bupleurum protractum Hoffmanns. & Link) – efemerofit

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, byliny, półkrzewy i rzadko krzewy^[12]^[8]^[9]. Osiągają zwykle do ok. 1 m wysokości, czasem więcej^[8], gatunki krzewiaste mierzą do 2,5 m^[13]. Mają pędy nagie, zielone lub sine^[6], zwykle wzniesione i rozgałęzione^[14] skrętolegle lub dwurzędowo^[6]. U nasady pędu często z włóknistymi pozostałościami po nasadach liści odziomkowych i drewniejącą szyją korzeniową^[6]. B. dracaenoides z południowo-zachodnich Chin ma łodygę pachykauliczną (słabo rozgałęzioną), drewniejącą, osiągającą dwa metry wysokości i ma w efekcie pokrój małego drzewa^[5].
Liście: Pojedyncze, całobrzegie, o kształcie od wąskolancetowatego do kolistego^[9] i zwykle z użyłkowaniem równoległym^[5]^[8] lub siatkowatym^[14]. Dolne liście na ogonkach^[14] pochwiasto obejmujących łodygę^[6]. Górne liście często żółte lub brązowe i obejmujące łodygę^[8] uszkowato, obrastające ją całkowicie lub siedzące^[14]^[6]. Czasem liście skórzaste^[6].
Kwiaty: Drobne, żółte, żółtozielonawe, żółtoczerwonawe^[14], zebrane w luźne baldachy złożone^[6], czasem bez pokryw i pokrywek lub z tymi listkami okazałymi, pełniącymi rolę powabni^[8]^[12]. Działek kielicha brak^[8]. Płatki korony i pręciki w liczbie 5^[8]. Płatki okrągławe, jajowate lub sercowate, całobrzegie lub na szczycie wycięte^[14]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwa^[8], krótkie^[14]^[6], często odgięte^[6]. Krążek miodnikowy płaski^[14].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na dwie rozłupki, z 5 żebrami, czasem oskrzydlonymi^[8], kształtu okrągławego, jajowatego lub wydłużone. Na powierzchni nagie, pomarszczone lub pokryte szczecinkami^[14].

Systematyka

Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Bupleureae^[4].

Wykaz gatunków^[7]^[11]^[10]

Bupleurum acutifolium Boiss.
Bupleurum aeneum Boiss. & A.Huet
Bupleurum aequiradiatum (H.Wolff) Snogerup & B.Snogerup
Bupleurum affine Sadler
Bupleurum aira Snogerup
Bupleurum aitchisonii (Boiss.) H.Wolff
Bupleurum alatum R.H.Shan & M.L.Sheh
Bupleurum album Maire
Bupleurum aleppicum Boiss.
Bupleurum alpigenum Jord. & Fourr.
Bupleurum americanum J.M.Coult. & Rose
Bupleurum anatolicum Hub.-Mor. & Reese
Bupleurum andhricum M.P.Nayar & R.N.Banerjee
Bupleurum angulosum L. – przewiercień kanciasty
Bupleurum angustissimum (Franch.) Kitag.
Bupleurum antonii Maire
Bupleurum apiculatum Friv.
Bupleurum asperuloides Heldr.
Bupleurum atargense Gorovoj
Bupleurum atlanticum Murb.
Bupleurum aureum Fisch. ex Hoffm. – przewiercień złocisty
Bupleurum badachschanicum Lincz.
Bupleurum baimaense X.G.Ma & X.J.He
Bupleurum balansae Boiss. & Reut.
Bupleurum baldense Turra
Bupleurum barceloi Coss. ex Willk.
Bupleurum benoistii Litard. & Maire
Bupleurum bicaule Helm
Bupleurum boissieri Post
Bupleurum boissieuanum H.Wolff
Bupleurum bourgaei Boiss. & Reut.
Bupleurum brachiatum K.Koch ex Boiss.
Bupleurum brevicaule Schltdl.
Bupleurum canaliculatum Diels
Bupleurum candollei Wall. ex DC.
Bupleurum canescens Schousb.
Bupleurum capillare Boiss. & Heldr.
Bupleurum cappadocicum Boiss.
Bupleurum chaishoui R.H.Shan & M.L.Sheh
Bupleurum chevalieri Cherm.
Bupleurum chinense DC.
Bupleurum citrinum Hochst.
Bupleurum clarkeanum (H.Wolff) Nasir
Bupleurum commelynoideum H.Boissieu
Bupleurum commutatum Boiss. & Balansa
Bupleurum condensatum R.H.Shan & Y.Li
Bupleurum constancei Nazir
Bupleurum contractum Korovin
Bupleurum croceum Fenzl
Bupleurum dalhousianum (C.B.Clarke) Koso-Pol.
Bupleurum davisii Snogerup
Bupleurum densiflorum Rupr.
Bupleurum dianthifolium Guss.
Bupleurum dichotomum Boiss.
Bupleurum dielsianum H.Wolff
Bupleurum distichophyllum Wight & Arn.
Bupleurum dracaenoides Huan C.Wang, Z.R.He & H.Sun
Bupleurum dumosum Coss. & Balansa
Bupleurum eginense (H.Wolff) Snogerup
Bupleurum elatum Guss.
Bupleurum erubescens Boiss.
Bupleurum euboeum Beauverd & Topali
Bupleurum euphorbioides Nakai
Bupleurum exaltatum M.Bieb.
Bupleurum falcatum L. – przewiercień sierpowaty
Bupleurum faurelii Maire
Bupleurum ferganense Lincz.
Bupleurum flavicans Boiss. & Heldr.
Bupleurum flavum Forssk.
Bupleurum flexile Bornm. & Gauba
Bupleurum foliosum Salzm. ex DC.
Bupleurum freitagii Rech.f.
Bupleurum fruticescens L.
Bupleurum fruticosum L.
Bupleurum gansuense S.L.Pan & P.S.Hsu
Bupleurum gaudianum Snogerup
Bupleurum gerardi All.
Bupleurum ghahremanii Mozaff.
Bupleurum gibraltaricum Lam.
Bupleurum gilanicum Mozaff.
Bupleurum gilesii H.Wolff
Bupleurum glumaceum Sm.
Bupleurum gracile d'Urv.
Bupleurum gracilipes Diels
Bupleurum gracillimum Klotzsch
Bupleurum greuteri Snogerup
Bupleurum gulczense O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
Bupleurum gussonei (Arcang.) Snogerup & B.Snogerup
Bupleurum hakgalense Klack.
Bupleurum hamiltonii N.P.Balakr.
Bupleurum handiense (Bolle) G.Kunkel
Bupleurum haussknechtii Boiss.
Bupleurum heldreichii Boiss. & Balansa
Bupleurum hoffmeisteri Klotzsch
Bupleurum imaicola J.Kern.
Bupleurum iranicum Bidarlord & Lyskov
Bupleurum isphairamicum Pimenov
Bupleurum jucundum Kurz
Bupleurum kabulicum Rech.f.
Bupleurum kakiskalae Greuter
Bupleurum kaoi Liu, C.Y.Chao & Chuang
Bupleurum karglii Vis.
Bupleurum khasianum (C.B.Clarke) P.K.Mukh.
Bupleurum koechelii Fenzl
Bupleurum kohistanicum Nasir
Bupleurum komarovianum Lincz.
Bupleurum kosopolianskyi Grossh.
Bupleurum krylovianum Schischk.
Bupleurum kunmingense Yin Li & S.L.Pan
Bupleurum kurdicum Boiss.
Bupleurum kurzii P.K.Mukh.
Bupleurum kweichowense R.H.Shan
Bupleurum lanceolatum Wall. ex DC.
Bupleurum lancifolium Hornem. – przewiercień wąskolistny
Bupleurum lateriflorum Coss.
Bupleurum latissimum Nakai
Bupleurum leucocladum Boiss.
Bupleurum libanoticum Boiss. & C.I.Blanche
Bupleurum linczevskii Pimenov & Sdobnina
Bupleurum lipskyanum (Koso-Pol.) Lincz.
Bupleurum longeradiatum Turcz.
Bupleurum longicaule Wall. ex DC.
Bupleurum longifolium L. – przewiercień długolistny
Bupleurum lophocarpum Boiss. & Balansa
Bupleurum luxiense Yin Li & S.L.Pan
Bupleurum lycaonicum Snogerup
Bupleurum maddenii C.B.Clarke
Bupleurum malconense R.H.Shan & Y.Li
Bupleurum marginatum Wall. ex DC.
Bupleurum marschallianum C.A.Mey.
Bupleurum martjanovii Krylov
Bupleurum mayeri Micevski
Bupleurum mesatlanticum Litard. & Maire
Bupleurum microcephalum Diels
Bupleurum miyamorii Kitag.
Bupleurum mongolicum V.M.Vinogr.
Bupleurum montanum Coss. & Durieu
Bupleurum multinerve DC.
Bupleurum mundii Cham. & Schltdl.
Bupleurum muschleri H.Wolff
Bupleurum nanum Poir.
Bupleurum nematocladum Rech.f.
Bupleurum nigrescens Nasir
Bupleurum nipponicum Koso-Pol.
Bupleurum nodiflorum Sm.
Bupleurum nordmannianum Ledeb.
Bupleurum odontites L. – przewiercień Desfontaines'a
Bupleurum oligactis Boiss.
Bupleurum orientale Snogerup
Bupleurum pachnospermum Pančić
Bupleurum pamiricum Pimenov & Kljuykov
Bupleurum papillosum DC.
Bupleurum pauciradiatum Fenzl ex Boiss.
Bupleurum pendikum Snogerup
Bupleurum persicum Boiss.
Bupleurum petiolulatum Franch.
Bupleurum petraeum L. – przewiercień skalny
Bupleurum plantagineum Desf.
Bupleurum plantaginifolium Wight
Bupleurum polyactis Post ex Snogerup
Bupleurum polyclonum Yin Li & S.L.Pan
Bupleurum polyphyllum Ledeb.
Bupleurum postii H.Wolff
Bupleurum praealtum L. – przewiercień wywyższony
Bupleurum pulchellum Boiss. & Heldr.
Bupleurum qinghaiense Yin Li & J.X.Guo
Bupleurum ramosissimum Wight & Arn.
Bupleurum ranunculoides L. – przewiercień jaskrowaty
Bupleurum regelii Lincz. & V.M.Vinogr.
Bupleurum rigidum L.
Bupleurum rischawianum Albov
Bupleurum rockii H.Wolff
Bupleurum rollii (Montel.) Pignatti
Bupleurum rosulare Korovin ex Pimenov & Sdobnina
Bupleurum rotundifolium L. – przewiercień okrągłolistny
Bupleurum rupestre Edgew.
Bupleurum sachalinense F.Schmidt
Bupleurum salicifolium R.Br.
Bupleurum schistosum Woronow
Bupleurum scorzonerifolium Willd.
Bupleurum semicompositum L.
Bupleurum setaceum Fenzl
Bupleurum shanianum X.G.Ma & X.J.He
Bupleurum shikotanense M.Hiroe
Bupleurum sibiricum Vest ex Spreng.
Bupleurum sikkimensis P.K.Mukh.
Bupleurum sintenisii Asch. & Urb. ex Huter
Bupleurum × sitenskyi Šourková
Bupleurum smithii H.Wolff
Bupleurum sosnowskyi Manden.
Bupleurum spinosum Gouan – przewiercień ciernisty
Bupleurum stellatum L.
Bupleurum stenophyllum (Nakai) Kitag.
Bupleurum stewartianum Nasir
Bupleurum subnivale (Galushko) Galushko
Bupleurum subovatum Link ex Spreng.
Bupleurum subspinosum Maire & Weiller
Bupleurum subuniflorum Boiss. & Heldr.
Bupleurum sulphureum Boiss. & Balansa
Bupleurum swatianum Nasir
Bupleurum teberdense Kljuykov
Bupleurum tenuissimum L. – przewiercień cienki
Bupleurum terminum A.P.Khokhr.
Bupleurum thianschanicum Freyn
Bupleurum thomsonii C.B.Clarke
Bupleurum trichopodum Boiss. & Spruner
Bupleurum triradiatum Adams ex Hoffm.
Bupleurum turcicum Snogerup
Bupleurum tuschkanczik Stepanov
Bupleurum veronense Turra
Bupleurum virgatum Cav.
Bupleurum wenchuanense R.H.Shan & Y.Li
Bupleurum wittmannii Steven
Bupleurum wolffianum Bornm. ex H.Wolff
Bupleurum woronowii Manden.
Bupleurum yinchowense R.H.Shan & Y.Li
Bupleurum yunnanense Franch.
Bupleurum zoharii Snogerup

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
↑ ^a ^b Genus: Bupleurum L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System, National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 139, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Bupleurum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-06-11].
↑ ^a ^b Bupleurum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-10] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 310. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 264. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 45, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b WiesławW. Gawryś WiesławW., Słownik roślin zielnych, Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 42, ISBN 978-83-925110-5-2 .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 382. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 46–47.