Tidore (lud)

Tidore
Czarno-białe zdjęcie przedstawia grupę rybaków z wyspy Tidore podczas tymczasowego pobytu na Halmaherze.
Rybacy z wyspy Tidore
Populacja

60–70 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Moluki Północne)

Język

tidore, malajski (lokalny), indonezyjski

Religia

islam, wierzenia tradycyjne

Grupa

ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy

Pokrewne

Ternate, Makian Luar, Galela

Tidore, czasami Todore[1][2] (indonez. orang Tidore, suku Tidore[3]) – indonezyjska grupa etniczna pochodząca z prowincji Moluki Północne, zamieszkująca m.in. wyspy Tidore i Mare. Ich populacja wynosi ok. 60–70 tys. osób[4][5], z czego połowa zamieszkuje wyspę Tidore[5]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)[4][6].

Są blisko spokrewnieni z ludem Ternate, zarówno pod względem kulturowym, jak i językowym, ale obie grupy uważają się za etnicznie odrębne[7]. Języki tidore i ternate są wzajemnie zrozumiałe[8][9]. Posługują się także lokalnym malajskim, który często służy jako pierwszy język[10]. W użyciu jest również język indonezyjski, zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych i edukacji[11]. Przynajmniej od XV w. mieli rozwiniętą tradycję literacką na bazie pisma arabskiego[12][13], przy czym w XX w. zaczęto stosować alfabet łaciński[4]. Wyznają islam w odmianie sunnickiej[4], który stanowi element ich tożsamości etnicznej[14].

Do ok. 1250 r. wyspa Tidore miała być niezamieszkana[11]. W XV w. zaczął rozprzestrzeniać się islam[14][15]. Już przed przybyciem Europejczyków tworzyli dość złożone społeczeństwo, wykraczające poza organizację plemienną (jako nieliczni spośród ludów papuaskojęzycznych)[16]. Pod względem kulturowym i fizycznym są silnie związani z ludnością zachodniej Indonezji[17]. Dominowali w Sułtanacie Tidore (XV–XX w.), którego wpływy objęły południe wyspy Halmahera. Wpływ sułtanatu dosięgnął również zachodniego wybrzeża Nowej Gwinei. Specjalizował się on w handlu goździkami[4]. Dziś terytorium państwa Tidore wchodzi w skład Republiki Indonezji, a instytucje sułtanatu utrzymują się jedynie jako elementy folkloru[5].

Ich dorobek kulturowy kształtowały interakcje z różnymi kulturami, zarówno indonezyjskimi (w tym jawajską), jak i europejskimi (holenderską, portugalską)[5]. Podobnie jak Ternate rozwinęli tradycje morskie i żeglarskie[18]. Historycznie uczestniczyli w szerzeniu islamu we wschodniej części archipelagu[19][20]. W XVII w. prowadzili najazdy na inne wyspy (południowe Moluki, wyspy Sula, północne Sulawesi i wyspy Banggai), tzw. wyprawy hongi. Byli też zaangażowani w handel niewolnikami[21]. Utrzymują bliższe kontakty z grupami etnicznymi Sangir (migranci z wysp Sangir-Talaud) i Tabaru (jeden z ludów Halmahery); ludność Tabaru, która osiedliła się na wyspie Tidore, przyjęła islam[22].

Równolegle z islamem występują silne wpływy tradycyjnych wierzeń[23][24]. Istnieje praktyka małżeństw aranżowanych, aczkolwiek już w zaniku. Zdarza się poligynia. Lokalizacja małżeństwa różna – współmałżonkowie zamieszkują u rodziców żony lub męża (rzadziej). Tradycyjna organizacja społeczna opiera się na społeczności wiejskiej i soa, czyli patrylinearnych jednostkach pokrewieństwa. Współcześnie funkcjonuje model indonezyjski[25]. Wsie na Tidore liczą od 200 do 5 tys. mieszkańców[5]. Mają znaczącą populację miejską[4]. Poza wyspą Tidore zamieszkują też wyspy Mare, Maitara, Moti (północny fragment), rejon nadbrzeżny Halmahery oraz grupy wysp Bacan i Obi[26], a także wyspy Sangir (Celebes Północny)[27] i indonezyjską część Nowej Gwinei[28].

Zajmują się produkcją kopry, rolnictwem (rośliny okopowe: korzeniowe i bulwiaste, warzywa, ryż) i rybołówstwem[4]. Niektórzy pracują w administracji[29]. Ludność wiejska zajmuje się też hodowlą zwierząt, w tym drobiu i kóz. Podstawowymi składnikami diety są maniok i kukurydza, w mniejszym zakresie ryż. Pewne znaczenie mają też banany, kolokazja i słodkie ziemniaki. Mięso (z wyjątkiem ryb) spożywa się rzadko, warzywa również dość sporadycznie. Dawniej zasadniczą rolę odgrywało sago, które musiało być sprowadzane z zewnątrz[30]. Rozwinięte rzemiosło (we wsi Toloa – kowalstwo i budowa łodzi, na wyspie Mare – garncarstwo)[25]. Historycznie byli regionalnymi dostawcami maczet, toporów i sprzętu do połowu ryb[31].

Galeria

  • Wyspa Tidore w XVII wieku
    Wyspa Tidore w XVII wieku
  • Meczet na wyspie Tidore lub Ternate
    Meczet na wyspie Tidore lub Ternate
  • Domy na wybrzeżu Tidore
    Domy na wybrzeżu Tidore
  • Wyspa Tidore (2014 r.)
    Wyspa Tidore (2014 r.)

Przypisy

  1. ↑ JamesJ. Haire JamesJ., The Character and Theological Struggle of the Church in Halmahera, Indonesia, 1941–1979, Frankfurt am Main–Bern: Lang, 1981 (Studien zur interkulturellen Geschichte des Christentums 26), s. 116, przyp. 72, ISBN 3-8204-5888-3, OCLC 8845802  (ang.).
  2. ↑ van Staden 2009 ↓, s. 327.
  3. ↑ E.K.M. Masinambow: Tidorese. W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 120. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g Michaił Anatoljewicz Czlenow: Tidorcy. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 530. ISBN 5-85270-155-6. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-14]. (ros.).
  5. ↑ a b c d e van Fraassen 1993 ↓, s. 274.
  6. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 5-85270-155-6. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-14]. (ros.).
  7. ↑ van Fraassen 1993 ↓, s. 273.
  8. ↑ Tidore in Indonesia. Joshua Project. [dostęp 2020-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-18)]. (ang.).
  9. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 183.
  10. ↑ Scott H. Paauw: The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison. The State University of New York at Buffalo, 2009, s. 47. OCLC 6002898562. [dostęp 2022-12-28]. (ang.).
  11. ↑ a b van Staden 1998 ↓, s. 692.
  12. ↑ Warnk 2010 ↓, przyp. 2, s. 112. [...] Ternate and Tidore languages were thus the only Papuan languages which developed indigenous literary traditions that today are almost forgotten. The use of Arabic script shows the deep roots of Islam in the culture of these states.
  13. ↑ Taylor 1988 ↓, s. 430. By at least the late 15th century, these West Papuan languages, Ternatese and Tidorese, were being written with a modified Arabic-based script, which was already fully developed when the Portuguese reached Ternate in 1512. (These were thus the only indigenously written Papuan languages at the time of European contact.)
  14. ↑ a b Baker 1993 ↓, s. 99.
  15. ↑ van Fraassen 1984 ↓, s. 781.
  16. ↑ JozefJ. Genzor JozefJ., Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 423, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358  (słow.).
  17. ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 137–138.
  18. ↑ Edward L. Poelinggomang: Perdagangan Maritim: Sumber Daya Ekonomi dan Manusia Kawasan Timur Indonesia. W: Kongres Nasional Sejarah, 1996: sub tema Dinamika Sosial Ekonomi, III. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1997, s. 147–154. OCLC 772460135. (indonez.).
  19. ↑ Leonard Andaya: The Spread of Islam. W: World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. T. 10. New York: Marshall Cavendish, 2008, s. 1336–1337. ISBN 978-0-7614-7643-6. OCLC 80020223. [dostęp 2022-09-12]. Cytat: The Moluccan kingdoms of Ternate and Tidore then brought the new faith to their subject islands farther east and to the coasts of Papua. (ang.).
  20. ↑ Leonard Y. Andaya: The Introduction, Spread, and Circulation of Islam up to the Early Colonial Period in Southeast Asia. W: Syed Muhammad Khairudin Aljunied (red.): Routledge Handbook of Islam in Southeast Asia. Abingdon–New York: Routledge, 2022, s. 13–29. DOI: 10.4324/9780429275449-3. ISBN 978-0-429-27544-9. OCLC 1268545559. (ang.).
  21. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 105.
  22. ↑ Lany Probojo: Tradition und Moderne in Tidore, Indonesien: die Instrumentalisierung islamischer Rituale und ihre politische Relevanz. Münster: Lit, 1998, s. 81. ISBN 3-8258-3633-9. OCLC 845035525. (niem.).
  23. ↑ van Fraassen 1993 ↓, s. 276.
  24. ↑ Baker 1993 ↓, s. 98.
  25. ↑ a b van Fraassen 1993 ↓, s. 275.
  26. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 184.
  27. ↑ Zaelany i Augustina 1995 ↓, s. 22.
  28. ↑ van Fraassen 1984 ↓, s. 779.
  29. ↑ M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L–Z. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 838. OCLC 1027453789. (indonez.).
  30. ↑ van Fraassen 1993 ↓, s. 274–275.
  31. ↑ IanI. Skoggard IanI., Teferi AbateT.A. Adem Teferi AbateT.A., Culture Summary: Tobelo, [w:] eHRAF World Cultures, New Haven, CT: Human Relations Area Files, Yale University, 2023 [dostęp 2024-08-11]  (ang.).

Bibliografia

  • James N. Baker: The Presence of the Name: Reading Scripture in an Indonesian Village. W: Jonathan Boyarin (red.): The Ethnography of Reading. Berkeley: University of California Press, 1993, s. 98–138. DOI: 10.1525/california/9780520079557.003.0006. ISBN 978-0-520-07955-7. OCLC 47009245. (ang.).
  • Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language II: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. DOI: 10.4324/9780203202913. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. (ang.).
  • Christiaan F. van Fraassen: Ternatan-Tidorese. W: Richard Y. Weekes (red.): Muslim Peoples: A World Ethnographic Survey. Wyd. 2. T. 2. Westport, CT: Greenwood Press, 1984, s. 779–783. ISBN 0-313-24640-8. OCLC 9970261. (ang.).
  • Christiaan F. van Fraassen: Ternatan/Tidorese. W: David Levinson (red.): Encyclopedia of World Cultures. T. 5: East and Southeast Asia. Boston, MA: G.K. Hall, 1993, s. 273–276. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
  • Marian Klamer, Ger Reesink, Miriam van Staden: East Nusantara as a linguistic area. W: Pieter Muysken (red.): From Linguistic Areas to Areal Linguistics. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2008, s. 95–149, seria: Studies in Language Companion Series 90. DOI: 10.1075/slcs.90.03kla. ISBN 978-90-272-3100-0. OCLC 648344504. (ang.).
  • Miriam van Staden: Where does Malay end and Tidore begin?. W: Jelle Miedema, Cecilia Odé, Rien A. C. Dam (red.): Perspectives on the Bird’s Head of Irian Jaya, Indonesia; Proceedings of the Conference, Leiden, 13–17 October 1997. Amsterdam: Rodopi, 1998, s. 691–716. DOI: 10.1163/9789004652644_035. ISBN 978-9-004-65264-4. ISBN 978-9-042-00644-7. OCLC 41025250. (ang.).
  • Miriam van Staden: Possessive clauses in East Nusantara, the case of Tidore. W: William B. McGregor (red.): The Expression of Possession. Berlin–New York: Mouton De Gruyter, 2009, s. 293–342, seria: The Expression of Cognitive Categories 2. DOI: 10.1515/9783110213232.293. ISBN 978-3-11-021323-2. OCLC 613192849. (ang.).
  • Paul Michael Taylor. From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia). „Social Science & Medicine”. 27 (5), s. 425–436, 1988. DOI: 10.1016/0277-9536(88)90365-6. ISSN 0277-9536. PMID: 3067356. OCLC 115847538. (ang.). 
  • Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. (ang.).
  • Holger Warnk. The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920. „Indonesia and the Malay World”. 38 (110), s. 109–134, 2010. DOI: 10.1080/13639811003665454. ISSN 1363-9811. OCLC 4839504188. (ang.). 
  • Andy Ahmad Zaelany, Augustina: Mobilitas penduduk Kepulauan Sangihe-Talaud: tinjauan sejarah. W: Aswatini Raharto (red.): Migrasi Kembali Orang Sangir-Talaud dari Pulau-pulau di Wilayah Filipina. Jakarta: Puslitbang Kependudukan dan Ketenagakerjaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PPT-LIPI), 1995, s. 17–40, seria: Seri penelitian PPT-LIPI 1995/2. OCLC 35743195. (indonez.).

Linki zewnętrzne

  • R. Noegroho, „Tjatatan Perdjalanan” dari Provinsi Irian-Barat di Soa-Sio, Tidore, „Mimbar Penerangan”, 1957, s. 379–390 [dostęp 2022-08-02]  (indonez.).
  • Christiaan F. van Fraassen, Ternatan/Tidorese, [w:] Encyclopedia of World Cultures [online], Encyclopedia.com [dostęp 2022-10-02]  (ang.).
  • Tidore: Ternate’s Ancient Rival Sultanate. East-Indonesia.info. [dostęp 2022-10-01]. (ang.).
  • p
  • d
  • e
  • Galela
  • Isam (Pagu)
  • Kau (Kao)
  • Loloda (Loda)
  • Modole (Madole)
  • Sahu
  • Waioli
  • Tabaru (Tobaru)
  • Tobelo
  • Togutil (Tugutil, Tobelo Dalam)
  • Ternate
  • Tidore
  • Makian Luar