Urdzik
 Urdzik karpacki | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | wrzosowce | ||
| Rodzina | pierwiosnkowate | ||
| Rodzaj | urdzik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Soldanella L. Sp. Pl. 144. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Soldanella alpina L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Urdzik (Soldanella L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje 16 gatunków[4]. Rośliny te występują w górach w Europie Środkowej i Południowej[5][4]. W Polsce, w Tatrach, rosną trzy gatunki: urdzik górski (S. montana), karpacki (S. carpatica) i węgierski (S. hungarica)[6]. Szereg gatunków i mieszańców uprawianych jest jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych[7].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne o liściach skupionych w przyziemnych rozetach i z kwiatami wzniesionymi na bezlistnych głąbikach[8].
- Liście
- Długoogonkowe, zebrane w rozetę przyziemną[8]. Blaszka nerkowata do okrągłej, całobrzega, często z członowanymi włoskami[5].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub po kilka zebrane w baldach na szczycie głąbika, zwisające. Zarówno kielich, jak i korona kwiatu, dzwonkowate. Działki w liczbie 5 są tylko u nasady zrośnięte, zwykle są wąskie. Korona podzielona jest na łatki główne i pośrednie[8], zawsze jest niebieska, na końcach pocięta frędzlowato[5].
- Owoce
- Eliptyczne torebki zawierające liczne nasiona[5]. Otwierają się niewielkim wieczkiem na szczycie, poniżej którego torebka pęka na kilka ząbków[8].
Systematyka
Rodzaj należy do podrodziny Primuloideae w obrębie rodziny pierwiosnkowatych Primulaceae[9]. W obrębie podrodziny rodzaj ten tworzy monofiletyczny klad wspólnie z rodzajami: okrężnica Hottonia, Bryocarpum i Omphalogramma[10][11].
- Soldanella alpina L. – urdzik alpejski
- Soldanella angusta Li Bing Zhang
- Soldanella × aschersoniana Vierh.
- Soldanella calabrella Kress
- Soldanella carpatica Vierh. – urdzik karpacki
- Soldanella chrysosticta Kress – urdzik granatowy
- Soldanella × degeniana Vierh.
- Soldanella × ganderi Huter
- Soldanella × handel-mazzettii Vierh.
- Soldanella haretii Grinţ.
- Soldanella hungarica Simonk. – urdzik węgierski
- Soldanella × hybrida A.Kern.
- Soldanella × lungoviensis Vierh.
- Soldanella major (Neilr.) Vierh.
- Soldanella minima Hoppe – urdzik drobny
- Soldanella montana Willd. – urdzik górski
- Soldanella × neglecta R.Schulz
- Soldanella oreodoxa Li Bing Zhang
- Soldanella pindicola Hausskn. – urdzik gruczołkowaty, u. albański
- Soldanella pusilla Baumg. – urdzik karłowy
- Soldanella rhodopaea F.K.Mey.
- Soldanella × richteri Wettst.
- Soldanella rugosa Li Bing Zhang
- Soldanella × transsilvanica Borbás
- Soldanella × vierhapperi Janch. ex Vierh.
- Soldanella villosa Darracq – urdzik owłosiony
- Soldanella × wiemanniana Vierh.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-02-06].
- ↑ a b c Soldanella L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .
- ↑ a b c d Klaus Kubitzki: Flowering Plants. Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. Springer Science & Business Media, 2013, s. 318. ISBN 3-662-07257-2.
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 867, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d BogumiłB. Pawłowski BogumiłB. (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 53-54 .
- ↑ Genus: Soldanella L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2017-02-06].
- ↑ Mast A.R., Kelso S., Richards A.J., Lang D.J., Feller D.M.S., Conti E.. Phylogenetic relationships in Primula L. and related genera (Primulaceae) based on noncoding chloroplast DNA. „Int J Plant Sci”. 162, 6, s. 1381–1400, 2001.
- ↑ Morozowska M., Czarna A., Kujawa M., Jagodzinski M.A.. Seed morphology and endosperm structure of selected species of Primulaceae, Myrsinaceae, and Theophrastaceae and their systematic importance. „Plant Syst Evol”. 291, 3–4, s. 159–172, 2011.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 169-170. ISBN 978-83-925110-5-2.
