Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej
nr rej. A/134 z 28.09.1956 i z 31.12.1966 | |||
wieża zamkowa - Muzeum Okręgowe | |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Miejscowość | Biała Podlaska | ||
Adres | ul. Warszawska 12 | ||
Architekt | Paweł Negroni zwany Murzynem | ||
Inwestor | Aleksander Ludwik Radziwiłł | ||
Rozpoczęcie budowy | 1622 | ||
Ukończenie budowy | lata 30. XVII wieku | ||
Pierwszy właściciel | |||
Położenie na mapie Białej Podlaskiej | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |||
52°01′52″N 23°06′51″E/52,031111 23,114167 | |||
|
Zespół zamkowy Radziwiłłów – obiekt zabytkowy w Białej Podlaskiej, obejmujący pozostałości dawnego zamku zbudowanego na planie gwiazdy pięcioramiennej z pięcioma bastionami otoczonymi fosą i wałem ziemnym. Zespół przylega do ulic Warszawskiej oraz Zamkowej, od zachodu graniczy z zabudową miejską, a od południa z doliną rzeki Krzny. Jest położony w pobliżu centrum miasta.
Historia
Z 1536 roku pochodzi informacja o budowie murowanego dworu alkierzowego budowanego obok starszego drewnianego[1]. W 1622 roku budowę dużego zespołu zamkowego rozpoczął książę Aleksander Ludwik Radziwiłł podpisując umowę na budowę zamku z muratorem lubelskim Pawłem Murzynem (Negronim)[1]. Powstała wtedy trzykondygnacyjna budowla pałacowa na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 41 × 31 metrów z czterema pięciobocznymi wieżyczkami w narożach i loggią od frontu. Zespół bramny powstał w latach 1674–1680 lub około 1684 roku i upamiętniać miał zwycięstwo wojsk polskich pod Chocimiem. Około 1700 roku wybudowano barokowe oficyny pałacowe, zachodnią i frontowe, pawilony ogrodowe (apteka, laboratorium, skarbczyk), a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. W czasach Anny z Sanguszków Radziwiłłowej zarządzającej Białą do 1746 roku, brama została uzupełniona w partii attyki oraz ozdobiono wnętrza i otoczenie pałacu. Od maja 1747 roku Białą zarządzał Hieronim Florian Radziwiłł i w tym czasie podjęto prace projektowe mające uczynić z zamku siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach, jednak do ich pełnej realizacji nie doszło. Jedyne prace jakich dokonano przeprowadzono w 1749 roku wg projektu saskiego architekta Johanna Heinricha Klemma[2].
Większej przebudowy dokonał dopiero w latach 1760–1762 kolejny właściciel Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko poprzez podwyższenie loggii o jedną kondygnację oraz poprzez przekształcenie dachu na dwupołaciowy, spływający na boczne ściany budynku (wcześniej znajdowało się tam poddasze tak jak w zamku w Nieświeżu). W ten sposób na początku XVIII wieku zespół zamkowy w Białej uzyskał swój ostateczny architektoniczny wygląd. Proces zniszczenia zamku rozpoczął w 1764 roku najazd oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza[2].
W 1883 roku częściowo zrujnowany pałac został rozebrany. Zachowane fortyfikacje ziemne stanowią rzadki przykład umocnień „szkoły staroholenderskiej”.
W lipcu 2020 zakończyła się kompleksowa renowacja rezydencji – m.in. odtworzono umocnienia obwarowań, wybudowano bramę koszarską i drewniany most, usunięto niektóre drzewa rosnące na umocnieniach, dokonano nasadzeń roślin ozdobnych i wyprowadzono ruch samochodów z otoczenia[3]. Ponadto wyeksponowano zarys murów zamku w gruncie.
Inne zachowane budowle
- Brama wjazdowa
- Zbudowana w 4. ćw. XVII w. z fasadą komponowaną na wzór łuku triumfalnego, osłaniającą prostokątne wnętrze. Kolumnową fasadę zdobią liczne elementy dekoracyjne, jak: popiersia, panoplia, płaskorzeźby.
- Wieża wjazdowa (zwana wartowniczą)
- Wybudowana została w 1. połowie XVII w., połączona ćwierćkolistą szyją bramną z bramą wjazdową. Zwieńczona wydatnym barokowym hełmem, stanowi dominujący element wysokościowy w panoramie miasta. Posiada sześć kondygnacji, obecnie siedziba Muzeum Południowego Podlasia.
- Trzy oficyny
- Wybudowane przed 1709 r. flankują dawny dziedziniec paradny, zamieniony w XIX wieku na park miejski. W pierwszej mieści się Miejska Biblioteka Publiczna, w drugiej Szkoła Muzyczna, Biblioteka „Barwna” zaś w trzeciej – Narodowy Fundusz Zdrowia, Bialskie Centrum Kultury, Bialskopodlaska Izba Gospodarcza, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna oraz Ośrodek Francuski Deux-Serves – Biała Podlaska.
- Wieżyczka wschodnia
- Pochodzi z 1. połowy XVII w., w stylu barokowym, na planie kwadratu z kopułą z latarnią, wolnostojąca w głębi parku, dwukondygnacyjna, przykryta wewnątrz kopułą z dachem namiotowym. Podczas renowacji odkryte sgraffitowe zdobienia z czterema orłami radziwiłłowskimi w medalionach. Od strony zachodniej zachował się otwór wejściowy pierwotnie prowadzący do pałacu przez galerię (rozebraną w XIX wieku).
- Kaplica zamkowa pw. św. Jozafata Kuncewicza
- Z ok. 1620 r., orientowana, ze sklepieniem kolebkowym i dwuspadowym dachem. Zachowały się ślady polichromii z 2 ćw. XVII wieku. W kaplicy spoczywały relikwie św. Jozafata.
Galeria
- Rycina nieistniejącego już pałacu w stanie po przebudowie w 1760-62 r.
- Brama z szyją bramną z lat 1696-1701
- Oficyna północno-wschodnia
- Skrzydło boczne pałacu z wieżą
- Kaplica z ok. 1620 roku
- Biblioteka
- Wieża wschodnia
-
- Makieta zamku wg stanu z końca XVII wieku
-
- Fotografia z 1882 r.
- Rzut fasady z 1830 r.
-
- Sala zamkowa ok. 1880
- Sala zamkowa ok. 1840-50
Inne obiekty
- Amfiteatr w gestii Bialskiego Centrum Kultury z 990 miejscami, zmodernizowany i zadaszony podczas remontu w roku 2020[4].
- Pomnik Bogusława Kaczyńskiego autorstwa Stanisława Milewskiego – przy szkole muzycznej, odsłonięty 2 maja 2020[5][6].
- Pomnik św. Jana Kantego – figura na dziesięciometrowym betonowym wykończonym lastrikiem cokole jest kopią oryginału, która kiedyś znajdowała się przed starym szpitalem. Istnieją kontrowersje co do postaci – wg katalogu zabytków jest to Karol Boromeusz. Pomnik został poddany renowacji w listopadzie 2023[7].
Badania
- Badania archeologiczne pod kierunkiem Jerzego Cichomskiego w latach 1982, 1983, 1984
- Badania geofizyczne przeprowadzone przez Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne Pol-France EL-GE_REW w latach 1983, 1984
Przypisy
- ↑ a b BogdanB. Wetoszka BogdanB., Badania archeologiczne staropolskich zespołów rezydencjonalnych z obszaru północnej Lubelszczyzny [online], s. 2 [dostęp 2024-01-18] .
- ↑ a b http://pbc.biaman.pl/Content/31903/StPodl7.pdf
- ↑ Ewelina Burda: Rezydencja Radziwiłłów w Białej Podlaskiej już po kompleksowym remoncie. dziennikwschodni.pl, 2020-07-24. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).
- ↑ Amfiteatr – BCK24. bck24.pl. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).
- ↑ Ewelina Burda: Biała Podlaska: W parku stanął pomnik (…). dziennikwschodni.pl, 2020-05-02. [dostęp 2020-05-02]. (pol.).
- ↑ Biała Podlaska: przy budynku szkoły muzycznej usiadł Bogusław Kaczyński. radio.lublin.pl, 2020-05-02. [dostęp 2020-05-02]. (pol.).
- ↑ Pomnik w parku zmienił kolor. dziennikwschodni.pl, 2023-11-23. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).
Bibliografia
- E. Łopaciński, Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, Biuletyn Historii Sztuki, XIX, 1957, nr 1, s. 27-48
- J. Baranowski, Pałac w Białej Podlaskiej, Próba rekonstrukcji stanu z XVII w., Biuletyn Historii Sztuki, XXIX, 1967, nr 1, s.39-56
- Tadeusz Bernatowicz, Niezrealizowana "królewska" rezydencja w Białej Podlaskiej, [w:] Artyści włoscy w Polsce XVI-XVIII w.
Linki zewnętrzne
- Pałac Radziwiłłów w Białej Podlaskiej zostanie odbudowany ?. Gabriela Maziejczyk, Historia.org.pl, 5 września 2015 [dostęp 2016-12-10].