5. krajiška divizija NOVJ

Peta krajiška divizija

Osnivanje	9. novembar 1942. Mesto formiranja: Glamočko Polje
Formacija	1. krajiška brigada 4. krajiška brigada 7. krajiška brigada
Jačina	3.920 vojnika i oficira
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Napad NOVJ na Bosanski Novi novembra 1942. Napad NOVJ na Sanski Most decembra 1942. Operacija Vajs I Operacija Vajs II Operacija Kugelblic Operacija Šnešturm Bitka za Ivanjicu januara 1944. Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944. Andrijevička operacija Treći prodor NOVJ u Srbiju Bitka na Kopaoniku 1944. Beogradska operacija Sremski front
Komandanti
Komandant	Slavko Rodić

Peta krajiška divizija NOVJ formirana je naredbom Vrhovnog štaba od Prve, Četvrte i Sedme krajiške brigade, 9. novembra 1942. godine u Glamočkom polju.

Do polovine oktobra 1943. godine bila je u sastavu Prvog bosanskog korpusa (Trećeg korpusa), Operativne grupe divizija i Prvog proleterskog korpusa. Od 1. januara 1945. godine u sastavu je Prve armije. Sedma brigada je 7. marta 1943. izuzeta iz sastava divizije, a diviziji je priključena Deseta krajiška udarna brigada. Od novembra 1943. do februara 1944. godine u sastavu divizije bila je Brigada Garibaldi sastavljena od Italijana. Od 20. septembar do kraja oktobra 1944. godine u sastavu divizije je 21. srpska brigada, a od 12. decembra 1944. i Jugoslovenska brigada, formirana u Sovjetskom Savezu.

30. novembra 1944. u sastav Pete krajiške divizije ušla je i Artiljerijska brigada.

Borbeni put Pete divizije

Nakon formiranja divizija kao celina učestvovala je krajem novembra i tokom decembra 1942. godine u ofanzivnim operacijama protiv Nemaca i ustaša u dolini Sane i Une. Tokom Operacija „Vajs I“ uspela je da spreči napredovanje nemačkog 749. puka 717. divizije, a tokom Operacija "Vajs II" vodila je uspešne elastičnu odbranu protiv nastupanja 7. SS divizije i 369. legionarske divizije.

U toku bitke na Sutjesci, Vrhovni štab NOVJ, našavši se u okruženju, poznvao je u pomoć 5. krajišku diviziju. Međutim njen pokušaj da forsira reku Bosnu kod Nemile, Topčić Polja i Begova Hana noću 26/27. maja završio se bezuspešno, pa je izostalo njeno dejstvo u pozadinu nemačkih snaga, koje bi olakšalo proboj.^[1] Tek 18. juna, posle dvanaestodnevnog marša, pod borbom, 5. krajiška divizija (sa dve brigade) stigla iz rejona Prnjavora na određene joj položaje (selo Hadžići, selo Tarčin, Ivan-sedlo) na pruzi Sarajevo-Mostar u cilju prihvata Glavne operativne grupe po proboju sa Sutjeske.^[2]

Tokom 1943. divizija je izvršila više uspešnih napada među kojima se ističu zauzimanje Kaknja u junu i napad na aerodrom Rajlovac u avgustu.

Tokom decembra 1943. godine divizija je vodila teške manevarske borbe protiv jedinica 5. SS korpusa tokom tokom operacije „Kugelblic“ u istočnoj Bosni.

Od marta do maja 1944. godine učestvovala je u nastupanju kroz Srbiju, a zatim u borbama protiv Nemaca, četnika i muslimanske legije u Sandžaku i istočnoj Bosni. Od početka avgusta 1944. Peta krajiška divizija borila se pod neposrednom komandom Glavnog štaba NOV i PO Srbiju u bici na Kopaoniku i bitkama u dolini Zapadne Morave, od oktobra 1944. do aprila 1945. godine učestvovala je u borbama na Sremskom frontu. 17. januara 1945. prilikom ofanzivnog udara nemačkog 34. armijskog korpusa divizija je pretrpela teške gubitke, a neke njene jedinice su razbijene. Tokom aprila 1945. učestvovala je u proboju Sremskog fronta i oslobađanju Slavonskog Broda.

Literatura

Portal NOB

Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina
Milutin Morača: Peta krajiška divizija, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1985.
Slobodan Špegar Špego: ILUSTROVANA MONOGRAFIJA PRVE KRAJIŠKE BRIGADE, Beograd 1986.
PRVA KRAJIŠKA BRIGADA - ZBORNIK SJEĆANjA
Rade Zorić: ČETVRTA KRAJIŠKA NOU BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1980.
Sedma krajiška brigada : zbornik sjećanja, Mrkonjić Grad 1978.
Sedma krajiška brigada : zbornik sjećanja, knj. 2, Beograd 1987.
Milorad Gončin: U DIMU BARUTA (Deseta krajiška brigada), Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1990.
Deseta krajiška brigada - ratna sjećanja 1-2, Beograd 1984.