Crna legija

Za ostala značenja, vidi Crna legija (razvrstavanje).

Crna legija je kolokvijalni naziv za zloglasnu elitnu jedinicu Ustaške vojnice koja je za vrijeme drugog svjetskog rata djelovala na području tadašnje Nezavisne države Hrvatske, odnosno današnje Bosne i Hercegovine i Hrvatske.

Pripadnici te jedinice su počinili veliki broj zverstava nad srpskim stanovništvom na području NDH.

Osnovana je u septembru 1941. pod nazivom Bojna grupa Jure Francetića, odnosno 1. ustaška pukovnija i Sarajevska ustaška pukovnija, a prvi komandant im je bio satnik Jure Francetić, povjerenik Glavnog ustaškog stana za Bosnu. Njegov pomoćnik je bio poručnik Rafael Boban. Većinu ljudstva su činili Muslimani (Bošnjaci) s područja Istočne Bosne.

Legija se sastojala od 3 bojne (bataljona). Nadimak Crna je dobila zbog crnih uniformi. Iako su one s vremenom postale snažan simbol, pa i sinonim s ustaškim pokretom, u jedinicu su uvedene iz logističkih razloga. Ustaška vojnica je po propisima trebala imati svjetlozelene uniforme, ali nije bilo tkanina te boje, pa su se Francetić i Boban poslužili crnima.

U svojim prvim akcijama krajem 1941. - poduzetim protiv ustaničkih (četničkih i partizanskih) snaga u Istočnoj Bosni - nije imala previše uspjeha. Međutim, Francetić je ubrzo nakon toga lobirajući kod njemačkih vojnih vlasti isposlovao suvremeno oružje i opremu, pa je tako Crna legija opskrbljena motociklima, kamiona, brdskom artiljerijom, a italijanske vlasti su joj poslale nekoliko tenkova.

U proljeće 1942. Crna legija je sudjelovala u Operaciji Trio, kombiniranoj njemačko-italijanskoj ofenzivi (u bivšoj jugoslavenskoj historiografiji poznatoj kao Treća neprijateljska ofenziva) poduzetoj protiv partizanskih i četničkih snaga u Istočnoj Bosni. Pripadnici Legije su porazili do kraja marta porazili ustanike i izbili na rijeku Drinu, uspostavivši tako vlast NDH na njenim istočnim granicama. Taj je događaj opjevan u pjesmi Evo zore, evo dana koja slovi kao neslužbena ustaška himna. S druge strane, Francetićevi ljudi su tih dana počinili brojne ratne zločine nad civilima srpske nacionalnosti.

Partizanske snage su, s druge strane, iskoristile slabu koordinaciju između njemačkih i italijanskih snaga te prešle u jugoistočnu Bosnu i Hercegovinu. Crna legija je nakon toga sudjelovala u manjim borbama, da bi u junu jedna njena bojna sudjelovala u kozarskoj ofenzivi.

U ljeto 1942. partizanske snage poduzimaju pohod na Bosansku Krajinu, kojemu je cilj prebaciti težište ustanka u zapadne dijelove Jugoslavije. To je u centralnim i zapadnim dijelovima Bosne dovelo do borbi s promjenjivim ishodom, pri čemu se 3. bojna Crne legije istakla u uspješnoj obrani Kupresa. Istovremeno su 1. i 2. bojna Crne legije vodile borbe s manjim partizanskim jedinicama na području Vlasenice.

Aktivnosti Crne legije na tom području su u augustu 1942. dovele do sukoba Francetića s njemačkim komandantima na terenu, koji su držali da sklonost Legije nekontroliranim pokoljima i pljački samo podgrijava ustaničko raspoloženje, odnosno kompromitira politiku smirivanja hrvatsko-srpskog sukoba koju su Nijemci tada prihvatili iz pragmatičkih razloga. Tako su njemačke snage razoružale jednu satniju (četu) Legije, a 25.8. je Francetić uhapšen.

Poglavnik NDH Ante Pavelić je, pak, svjestan ogromne popularnosti koju Francetić uživa među ustašama, Francetića imenovao "zapovjednikom svih stajaćih ustaških zdrugova", a komandu nad Legijom je formalno preuzeo pukovnik Ivan Stipković.

Usprkos toga, Francetić je de facto ostao komandant Legije te je u jesen sudjelovao u nekim njenim operacijama u Zapadnoj Bosni. Nakon Bihaćke operacije, odnosno stvaranja velikog partizanske teritorije poznate kao Bihaćka republika, Francetić je imao uključiti se u osovinsku ofenzivu s ciljem njene likvidacije.

Međutim, avion iz koga je Francetić izviđao područje na kojem će izvršiti napad je 22.12. prisilno sletio kod Slunja. Francetić je uhvaćen od strane partizana i streljan.

Francetićeva smrt je označila kraj Crne legije kao jedinstvene vojne formacije. 1. i 2. bojna su izvdojeni u Prvi ustaški zdrug, dok su 3. bojni pod Bobanom pridodane još neke ustaške bojne te je nazvana Peti ustaški zdrug (kolokvijalno poznata pod nazivom Bobanovi crnci). Obje formacije su se borile odvojeno do kraja rata, odnosno poraza NDH u maju 1945.

Opsežnu vojnu akciju protiv četnika u istočnoj Bosni Nemci su sproveli početkom 1942. Ofanziva je bila usmerena na deo istočne Bosne pod nemačkom zonom uticaja koju su držali Dangićevi četnici (Zvornik, Srebrenica, Bratunac, Vlasenica, Višegrad).

Ofanziva je bila usmerena i protiv partizana, ali su oni pobegli na zapad ili su prešli preko nemačko-italijanske demarkacione linije u jugoistočnu Bosnu, tačnije Foču koju su nešto ranije preoteli od četnika ili na sever Crne Gore odakle su nešto kasnije vršili napade na četnike.

Francetićeva Crna legija činila je masovne pokolje tom prilikom i o tome je zapisano:

Prelazak srpskih izbeglica skoro isključivo žena i dece preko Drine u Srbiju nije se delimično mogao sprečiti zbog slabo posednute granice na Drini. Hrvatske ustaške i milicijske snage poklale su veliki broj izbeglica koji su hrlili ka Drini, a delimično ih pobacali u reku.^[1]

• Opis Crne legije na vojska.net
• I. stajaći djelatni sdrug Ustaške vojnice - Crna Legija (vojska.net)
• V. stajaći djelatni sdrug Ustaške vojnice - Crna Legija (vojska.net)
• I. ustaški stajaći djelatni zdrug - Axis History Factbook (en)
• V. ustaški stajaći djelatni zdrug - Axis History Factbook (en)

• p
• r
• u

Drugi svjetski rat u Jugoslaviji

Sukobljene
strane

Saveznici	Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije • Komanda Srednjeg Istoka • Crvena armija
Osovina	Wehrmacht • Italijani (do 1943.)  • Bugari (do 1944.)  • Ustaše i Domobrani • Nedićevci i Ljotićevci • Četnici ili JVuO (počeli kao Saveznici)  • Slovenski domobrani • Balisti

Vođe
i vojskovođe

Saveznici	Josip Broz Tito • Arso Jovanović • Peko Dapčević • Koča Popović • Sava Kovačević • Ivo Lola Ribar • Moša Pijade • Kosta Nađ • Edvard Kardelj • Milovan Đilas • Fitzroy MacLean • Henry Maitland Wilson • Fjodor Tolbuhin
Osovina	Alexander Löhr • Maximilian von Weichs • Franz Böhme • Hans Felber • Glaise-Horstenau • Pirzio Biroli • Mario Roatta • Ante Pavelić • Slavko Kvaternik • Mladen Lorković • Milan Nedić • Dimitrije Ljotić • Kosta Pećanac • Dragoljub Mihailović • Momčilo Đujić • Pavle Đurišić • Sekula Drljević • Lav Rupnik

Tok rata

1941. Ustanak	Martovski puč • Aprilski rat • Okupacija • Ustanak (NDH • Crna Gora • Srbija • Slovenija • Makedonija) • Drvar • Kosmaj • Loznica • Krupanj • Užička Republika • Šabac • Mačva • Gornji Milanovac • Kraljevo • Gušenje ustanka u Srbiji (Divci, Napad četnika na Užice, Kadinjača, Mihailović) • Povlačenje u Sandžak • Pljevlja • Olovo
1942. Bihaćka Republika	Dražgoše • Gušenje ustanka u istočnoj Bosni (Igmanski marš) • Borbe za Istočnu Bosnu • Prijedor • Petrova gora • Treća ofanziva (Trio, Antipartizanska ofanziva u Crnoj Gori) • Kozara • Vlasenica • Pohod u Bosansku krajinu • Udbina • Kupres • Livno • Mrkonjić Grad • Gojlo • Jajce • Ljubljanska pokrajina • Albia • Fruška gora • Velika Kapela • Alfa • Kopaonik • Bijela • Beta • Glina • Bihać • Bosanski Novi • Sanski Most • Majur
1943. Neretva Sutjeska Kapitulacija Italije	Teslić • Okučani • Weiss (Weiss I, Weiss II) • Neretva (Prozor, Jablanica, Konjic, Gornji Vakuf, Proboj) • Prodor NOVJ u Hercegovinu • Braun • Drina • Teufel • Prodor NOVJ u Crnu Goru • Lika • Schwarz (Razoružanje četnika, Sutjeska) • Velika Kladuša • Vlasenica • Paula • Zvornik • Varaždin • Lepenica • aerodrom Rajlovac • Bugojno • Neštin • Kapitulacija Italije (Osovina, Split, Istra, Provala oblaka) • Zrin • Tuzla • Ofanziva JVuO • Prijepolje • Kolašin • Višegrad • Zenica • Travnik • Štampetov most • Balkanski klanac • Sanski Most • Jesenji pljusak • Virovitica • Koprivnica • Traufe • Glina • Nemačka zimska ofanziva • Ziethen • Kugelblitz (Prijepolje) • Panter • Snežna oluja • Banja Luka
1944. Desant na Drvar Bitka za Srbiju Sremski front	Huk šume • Napfkuchen • Ivanjica • Buktinja • Čaglin • Drežnica • Falkenjagd • Februarski pohod • Pik • Bura • Hajka • Popovo polje • Dachstein • Prodor NOVJ u Srbiju • Nemačka ofanziva u istočnoj Bosni • Braunšvajg • Cazin • Lomnica • Korčula • Martin Brod • Prolećna ofanziva • Ljubija • Šolta • Šah • Drvar • Brač • Delnice • Podgorač • Čazma • Blitz • Denkerk • Bosiljevo • Toplica-Jablanica • Sniježnica-Trusina • Muholovka • Röslein • Andrijevica • Durmitor • Brezna • Savezničko bombardovanje (Vazdušni most, Ratweek) • Jelova gora • Dunavski vilenjak • Prijedor • Cazin • Banja Luka • Brač • Hvar • Valjevo • Aranđelovac • Cirkus • Trebinje • Niš • Beograd • Sremski front • Kosovo • Mostobran Kraljevo • Prilep • Draufgänger • Travnik • Cazin • Batina • Koprivnica • Našice • Knin • Proboj Armijske grupe E (Proboj iz Srbije, Proboj kroz istočnu Bosnu, Sjemeć, Proboj iz Crne Gore, Zeleni put II) • Četnička ofanziva u istočnoj Bosni • Virovitički mostobran • Decembarska ofanziva
1945. Oslobođenje	Nemački protivudar • Travnik • Zimska oluja • Vukodlak • Mostar • Rübezahl • Bolman • Kraj zime • Majska oluja • Sarajevo • Bosanska golgota • Lijevča polje • Karlovac • Rijeka • Trst • Zelengora • Blajburg • Odžak

Ratni zločini

(spisak osuđenih)

Logori	Jasenovac • Sajmište • Banjica • Ciglana • Jadovno • Jajinci • Topovske šupe • Stara Gradiška • Šabac • Niš • Lepoglava • Jastrebarsko
Pokolji	Blagaj • Vrginmost • Drvar • Grahovo • Glina • Skela • Šabac • Kraljevo • Kragujevac • Valjevo • Novi Sad • Drakulić • Zabiokovlje • Imotski-Ljubuški • Gata • Prozor • Bijelo Polje • Sandžak i istočna Bosna • Doli • Vranić • Rača • Drugovac • Blajburg

Vidi još: Holokaust • Narodnooslobodilačka borba • AVNOJ • Saveznici i Jugoslavija • Osovinske operacije • Napadi na garnizone NDH • Antipartizanske operacije u NDH • Kolaboracija četnika • Demografski gubici