Çengelköy

Çengelköy
Mahalle
Mahallenin haritadaki yeri
Ülke	Türkiye
İl	İstanbul
İlçe	Üsküdar
Bulunduğu yer	Anadolu Yakası
Coğrafi bölge	Marmara Bölgesi
Nüfus  (2023)	13.623[1]
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	216[2]
İl plaka kodu	34[3]
Posta kodu	34680[4]
İstatistiki bölge	İstanbul alt bölgesi (TR10)
Seçim çevresi	İstanbul 1. seçim çevresi[5]

Mahallenin ilçedeki yeri
Mahallenin ildeki yeri

Çengelköy, İstanbul ilinin Üsküdar ilçesi sınırları içinde Boğaziçi'nin Anadolu yakasında Vaniköy ile Beylerbeyi arasında bulunur ve eskiden yüksek gelirlilerin oturduğu en lüks ve pahalı semtlerinden biriydi. Osmanlı döneminde üst tabakanın akıl hastaları tedavi için bu semtte bulunan yalılara gönderilirdi^{[kaynak belirtilmeli]}. 1960'lara kadar çoğunlukla Rumların oturduğu bir Boğaziçi köyüydü. Bugün de geleneksel Boğaziçi yaşantısının izleri görülmektedir^{[kaynak belirtilmeli]}.

Geçmişte diğer pek çok Boğaziçi semtinde olduğu gibi Çengelköy'de de sebze ve meyve yetiştirilirdi. Çengelköy'ün salatalığı çok meşhurdu. Ayrıca kiraz ve ayvası da oldukça lezzetliydi.

Semtte bugün artık pek kullanılmayan Aya Yorgi adında bir Rum kilisesi vardır. Abdullah Ağa Yalısı ve Sadullah Paşa Yalısı Çengelköy'deki önemli yalılardır.

Çengelköy’e ilk olarak Protos Diskos denmiştir. Protos Diskos, Birinci Koy anlamına gelmektedir. Milattan sonra 5. yüzyıl Justinianos ve Malabora hükümdarlıkları zamanında (527-565) Ayios Yeoryios kilisesinin bulunduğu noktada, eski ve o zamanın akışı ile terkedilmiş harabe bir krallık sarayı bulunuyormuş.

İmparatorice Malabora ve İmparator Justinianos manastır hayatını seven insanlar olduklarından, bu harabe krallık sarayını onartarak manastır haline getirmişler.

Tarihçi Zazinous'un yazdıklarına göre, o zamanlar fakir ailelerin küçük yaştaki kızları çeşitli bölgelerden satın alınıp fuhuş hayatına alıştırılarak pazarlanıyormuş. O zamanlar kadın ticareti had safhaya ulaşmış. Bu duruma şiddetle karşı olan imparatoriçe Malabora, öncelikle tüm genelevleri kapatıp kadınları kötü yola düşürmeyi, fuhuş hayatına alıştırmayı, kadın ticaretini ve kadınlara tacizi yasaklamış. Daha sonra Malabora, kötü yola düşmüş, eziyet çeken ve kötü hayat yaşayan kadınların bu manastırda barınmasını ve bakılmalarını sağlamış. Malabora bu hizmet karşılığında hayat kadınlarından yalnızca tövbekar olmalarını istemiş.

Harabe sarayın manastıra çevrilmesi ve burada tövbekar olmuş günahkar kadınların barındırılması nedeni ile imparatoriçe Malabora'nın isteği üzerine manastıra “Ta Metanias” yani “Tövbekarlar” adı verilmiş.

Bu bilgiler doğrultusunda Çengelköy’ün ismi Protos Diskos'tan sonra Ta Metanias olmuş.

Milattan sonra 5. yüzyılda (565-578) imparatoriçe Malabora'nın yeğeni imparator 9. Justinianos'un eşi Sofia, Çengelköy’de “Ta metanias” manastırının kuruluşundan sonra teyzesinin şanını elde etmek ve kendini halka sevdirmek amacı ile inşaatlara büyük ilgi göstermiş. Kendisi de veba hastalığına yakalandığından veba hastaları için bakım (sağlık) evleri, içinde sağlık ocağı bulunan saray ve kiliseler inşa ettirmiş. Sofia'nın kendi sarayı, Çengelköy kilisesinin bulunduğu mesafeden yani eski ismi ile “Ta Metanias” manastırından 400 metre uzakta bulunuyormuş.

İmparatoriçe Sofia'nın semt ve yerleşim alanı olarak Çengelköy’den etkilenmesinin en büyük nedeni Çengelköy’ün seyredilmeye doyulmayacak muhteşem tabii güzelliği, sessizliği ve temiz havasıymış. Sofia Çengelköy’ü o kadar sevmiş ki, teyzesi Malabora'nın yaptıklarından daha da fazlasını yapmak hırsından Çengelköy’ün ikinci ismi olarak tarihe geçmiş Ta Metanias adını Ta Sofiana olarak değiştirmiş.

11. asırın başlarından itibaren kilise ve Tanrı yolunda önemli adımlar atılmaya başlanması ile beraber Çengelköy’ün ismi “Singelköy” olarak anılmaya başlanmış. “Singelos” patrikliğe (üst seviye din adamı) aday olan kişilere verilen unvandı. O zamanlar “Ta Metanias” isimli köyün harabe olmuş manastırı onarılıp buraya saygın kişilerin yerleşmesi ile köyün “Singeluhora” yani “Singelköy” adını aldığı (milattan sonra 1055) sanılıyor.

Çengelköy’ün ismi hakkındaki diğer bilgiler ise şöyledir: İstanbul’un fethinden sonra köyün ismi Türk ve İran karakterlidir. Çenk Farsçada "savaş" anlamını taşır, ancak bu köyde (Çengelköy) tarihe geçmiş olan herhangi bir savaş olmamıştır. Fakat rivayete göre Kalkavanlı Murat Paşa savaş hazırlıklarında Çengelköy halkına savaşa gelmeleri için ikna etmek adına bu bölgeye gelir ve "Sen gel" der fakat kendisi peltek olduğundan söylemi "Çengel" olarak anlaşılır. Bu durumdan dolayı da bölgeye Çengelköy ismi verildiği zannedilmektedir.

Sultan Mehmet'in (1451-1481) denizden çıkardığı çengelden dolayı da köye “Çengelköy” adını verdiği sanılıyor. Yeni nesil tarihçilerden Mehmet Raif Bey'in yazısına göre 18. asırda Çengelköy’ün ismi, köyde bulunan çengeller ve çengel ustaları sebebinden değil; köye yerleşerek cami yaptıran Çengeloğlu Tahir Paşa'nın adından ileri geldiğidir. Evliya Çelebi’nin (17. asır) yazılarına baktığımızda da harap olmuş, daha sonradan köylüler tarafından onarılmış olan köyün ismi “Çengelköy” olarak geçiyor.

Çengelköy ismi hakkında birkaç rivayet vardır. Bölgenin 15. yüzyıldaki durumu ile ilgili fazla bilgi bulunmamasına rağmen, İstanbul’un fethi hazırlıkları sırasında Fatih’in Çengelköy sahillerine geldiği ve gördüğü Bizans’tan kalma gemi çengelleri (çıpalar) nedeniyle buralara önceleri “Gemi Çengeli” şeklinde isim verildiği, daha sonraları sadece “Çengelköy” olarak anılmaya başlandığı söylenir.

Yıl	Değişim	Nüfus	Tespit Yöntemi
2008		14.421	ADNKS
2009	3%	14.885	ADNKS
2010	1%	14.780	ADNKS
2011	1%	14.655	ADNKS
2012	0%	14.638	ADNKS
2013	2%	14.384	ADNKS
2014	1%	14.303	ADNKS
2015	0%	14.295	ADNKS
2016	0%	14.244	ADNKS
2017	0%	14.298	ADNKS
2018	1%	14.146	ADNKS
2019	0%	14.094	ADNKS
2020	1%	13.912	ADNKS
2021	1%	13.983	ADNKS
2022	1%	13.801	ADNKS
2023	1%	13.623	ADNKS

Wikimedia Commons'ta Çengelköy ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Belge, Murat (2000). İstanbul Gezi Rehberi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ISBN 975-333-002-2.