Bozkurt işareti

Bozkurt işareti, bozkurt selâmı veya bozkurt hareketi, Türkiye'de Milliyetçi Hareket Partisi'nin ve Ülkü Ocakları'nın siyasi sembolü olarak kullanılan el işareti. Ayrıca Türk milliyetçiliğini ve Pan-Türkizmi sembolize eden diğer bir anlamıyla da kullanılmaktadır.^[1][2][3] Türkiye'de Alparslan Türkeş'in ilk yorumuna göre Türklüğü ve İslam'ı sembolize etmektedir.^[4] Tartışmalı bir işaret olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda kullanımı farklı yorumlanmış ve aşırı sağ olarak tanımlanmış gruplar tarafından kullanılması nedeniyle Fransa ve Avusturya gibi bazı ülkelerde yasaklanmıştır.^{[5][6][7][8][9]}

Tarihçe

Sözcü gazetesi yazarı Ozan Bosun'un iddialarına göre bozkurt işareti, Budizm kültüründen geçmiş bir semboldür.^[10] 10. yüzyılda şair olan Firdevsî'nin Şehnâme destanındaki minyatürlerde bozkurt işareti veya benzer bir işareti yapan kadınlar resmedilmiştir.^[10] 6. yüzyıla ait bir bozkurt işareti yapan heykelin Çin'de bulunduğu iddia edilmiştir.^[10]

Bozkurt işareti, Türkiye'de ilk olarak 1991 yılında (Profesör Hanım Halilova'ya göre 1992)^[11] yılından itibaren Milliyetçi Hareket Partisi'nin kurucusu Alparslan Türkeş tarafından İslam ve Türklük kavramlarını birleştiren bir anlamla kullanıldı.^[12] Türkeş, işareti açıklarken "Türk İslam mührünü dünyaya vuracağız" ifadesini kullandı.^[10] Türkeş'e bağlı Ülkü Ocakları işareti sembol olarak aldı.^[13] Bosun'un iddiasına göre bu işaret, 1991'de Bakü’de Ebulfez Elçibey'in düzenlediği mitingde insanların Türkeş'i bu işaretle selamlaması nedeniyle Türkiye'ye yayılmıştır.^[10]

Profesör Hanım Halilova ise verdiği bir röportajda bozkurt işaretinin MHP'nin işareti olmadığını, Türklüğün simgelerinden birisi olduğunu iddia etmiş, Rusların simgesinin ayı, Fransızların horoz, İngilizlerin aslan motiflerinin olduğunu, Türklerin ise simgesinin bozkurt olduğunu söylemiştir. Ayrıca, Türkeş’in bu işareti Azerbaycan'dan öğrendiğini vurgulamış ve bu işaretin siyasi bir sembol olmadığını belirtmiş, işaretin Türkiye'de keşfedilmesini sağlandığını iddia etmiştir. Halilova’ya göre, 1992'de Türkeş'in Azerbaycan'ı ziyaretinde, Azatlık Meydanı'nda toplanan bir milyon kişilik^{[kaynak belirtilmeli]} kalabalığın bozkurt işareti yaptığını gören Türkeş, bu işaretin anlamını sormuş ve, ona bunun eski Türkler'den gelen bir işaret olduğunu ve eski devletlerce kullanıldığını söylemiştir.^[11]

1990'lı yıllardan itibaren Türkiye'de bozkurt işareti ülkücüler tarafından yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır.^[4] Türkeş bozkurt işaretinin ülkücülüler için anlamını Millet Partisi kurucusu Osman Bölükbaşı’na şunları aktarmıştır:

(Bir eliyle bozkurt işareti yaparak, diğer elinin başparmağıyla işaret ederek tarif ederek) Bak ağabey, şu serçe parmak Türk`tür, şu işaret parmağı da İslam`dır. Şu Bozkurt işareti yaptığımız işaretin arada kalan boşluğu ise cihandır. Son olarak kalan 3 parmağın birleştiği nokta ise mühürdür. Yani ağabey işaret ederek gösterir isek, şu çıkar: Türk İslam Mührünü Dünyaya vuracağız.^[14]

Kullanımı

Türkiye'de bu işaret, genellikle MHP'yle ve Ülkü Ocakları'yla özdeşleştirimektedir. İşaret popüler kültürde başka siyasetçiler tarafından da kullanılmıştır. MHP'den ayrılan ve İYİ Parti'nin kurucusu olan Meral Akşener, bozkurt işaretini kullanırken görülmüştür.^[15][16]

Cumhuriyet Halk Partisi'nin eski lideri Kemal Kılıçdaroğlu, 16 Nisan'da 2017 referandumu öncesinde Kayseri'de bir mitinge giderken kalabalığı bozkurt işaretiyle selamlamıştır. AK Parti lideri ve cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Kemal Kılıçdaroğlu'nu eleştirerek "CHP Genel Başkanının yaptığı bozkurt işareti hafızalardan silinmez. Bakıyorsunuz nerede ne yaptığı belli değil" demiştir. Kılıçdaroğlu ise "Biz de ülkücüyüz biz de milliyetçiyiz" şeklinde karşılık vermiştir.^[17] 2023 yılında cumhurbaşkanlığı seçimleri kampanyası sırasında Kılıçdaroğlu, aynı işareti Eskişehir'de kendisine bozkurt selamı yapan bir destekçisine karşılık vererek tekrar kullanmıştır.^[18]

Recep Tayyip Erdoğan, 2018 genel seçimleri öncesinde Mersin'de AK Parti'nin il kongresi sonrası yaptığı konuşmada rabia işaretine çevirmeden önce bozkurt işareti yapmıştır.^[19] Dönemin CHP Genel Başkan Yardımcısı Öztürk Yılmaz, Erdoğan'ın bu hareketine karşılık olarak "Sayın Bahçeli'den de rabia işareti bekleniyor" şeklinde yorum yapmıştır.^[20] Eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve eski Başbakan Binali Yıldırım işareti kullanmış olan diğer siyasetçiler arasındadır.^[21][22]

Popüler kültür

Ayrıca bozkurt işareti (Türk kurdu ismiyle) Amerikan Profesyonel güreş şirketleri olan NWO ve WWE tarafından 1990'ların başlarından bugüne kullanılmıştır. İşaret WWE tarafından "PW tarihindeki en ikonik işaret" olarak tanımlanmıştır.^[23] İşareti ilk yapan Kevin Nash, bu işaretin Sean Waltman tarafından, Avrupa'da bir barda Türk kurdu işaretini yapan Türklerden esinlenilerek oluşturulduğunu söyledi.^[24] İşareti kullananlar arasında başta D-Generation X, The CLub ve Bullet Club sayılabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Türkiye millî futbol takımı oyuncusu Merih Demiral, 2 Temmuz'da EURO2024 elemelerinde Avusturya'ya karşı oynanan bir maçta attığı ikinci golden sonraki sevincini bozkurt işareti yaparak gösterdi. İşaret, UEFA'nın siyasi simge yasağı nedeniyle UEFA tarafından bir soruşturma açılmasına ve 2 maçtan men cezası almasına neden oldu. Ceza, Türkiye'de benzer örneklerde men cezası verilmediği yorumuyla eleştirildi.^[25]

Mustafa Kemal Atatürk'ün montajlı fotoğrafı

Mustafa Kemal Atatürk'ün 1935'te Florya Deniz Köşkü'nün inşaatı sırasında avucunu açarak selam verdiği görülen bir fotoğrafına bozkurt işareti fotomontaj ile eklenmiş^[3][26] ve bu resim sosyal medyada ve çeşitli haber kaynaklarında^[27] çok defa paylaşılmış ve MHP lideri Devlet Bahçeli'nin odasına asılmıştır.^[28] Bozkurt işareti, kaynaklara göre ülkeye ilk olarak 1991 yılında gelmiş olup Atatürk'ün yaşadığı dönemde kullanılmamaktaydı.^[12]

Eleştiriler

BirGün'den köşe yazarı Faruk Bildirici, bozkurt işaretinin "MHP ve ülkücüleri simgeleyen, onlarla özdeşleşmiş siyasi bir sembol... Avrupa ülkelerinde de Ülkücüler’in sembolü" olması sebebiyle bir "milli sembol"müş gibi gösterilmesine karşı çıkmıştır.^[3]

Evrensel köşe yazarı Nuray Sancar, bozkurt işaretini "Sedat Peker, Abdullah Çatlı gibi mafya şeflerinin, kanuni olmayan paramiliter grup mensuplarının, kara para aklayıcılarının kullandığı bir işaret" olarak tanımlayarak onu Hitler selamına benzetmiş ve milli bir sembole dönüştürülmesine karşı çıkmıştır.^[29]

Bozkurt selamı, milliyetçiliğin İslam'a aykırı olduğunu düşünen İslamcılar tarafından eleştirilmiştir. Eski AK Parti milletvekili İbrahim Korkmaz, bozkurt işaretinin "Hristiyan Gagavuzlar tarafından kullanıldığı için İslam'ın ruhuna aykırı" olduğunu söylemiştir.^[30][31][32]

IŞİD'in "Türkiye ve Irkçılık Ateşi" adlı propoganda videosunda bir militan, bozkurt işaretinin ve Türkler arasındaki her türlü kurt sembolizminin "putperestlik" olduğunu söylemiştir.^[33]

Yasal statüsü

Kullanımı Fransa ve Avusturya'da yasaktır.^{[34][35][36][37]} 2018 yılında Almanya'da sağ ve sol görüşlü çok sayıda siyasetçi bozkurt selamının yasaklanmasını teklif etmiştir.^[38]

Almanya'da "sessiz tilki" (Leisefuchs) denilen ve öğretmenler tarafından öğrencilere sessiz olmalarını söylemek için yapılan el işareti, şekil olarak bozkurt selamının aynısıdır. Türk milliyetçiliği anlamı orada da öğrenildiği için "sessiz tilki" işaretinin kullanımının 2011'den sonra düşüşe geçtiği bildirilmiştir.^[39]

Kaynakça