Osman Reşer

Osman Reşer
Osman Reşer, 40’lı yaşlarında
Doğum	1 Ekim 1883(1883-10-01) Stuttgart, Almanya
Ölüm	26 Mart 1972 (88 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Silivrikapı Mezarlığı
Mezun olduğu okul(lar)	Humboldt Üniversitesi Leipzig Üniversitesi Wroclaw Üniversitesi
Kariyeri
Dalları	Türkoloji Şarkiyatçılık Kütüphaneci
Çalıştığı kurumlar	İstanbul Erkek Lisesi, Darülfünun, Topkapı Sarayı Müzesi
Tez	Studien über Ibn Ginni und sein Verhältnis zu den Theorien der Baṣrī und Baġdādī (1909)

Osman Yaşar Reşer (ya da Oskar Emil Rescher) (1 Ekim 1883, Stuttgart, Almanya - 26 Mart 1972 İstanbul, Türkiye), Alman şarkiyatçı.

20. yüzyılın aktif müsteşriklerinden olan Osman Reşer, ilmî çalışmalarının ve muhtelif kurumlarda üstlendiği vazifelerin haricinde uzun yıllar kitap ticaretiyle meşgul oldu. Matbu kitapların yanı sıra 1913 senesinden itibaren İslâm yazmalarının Batı’daki kurumlara satılmasına aracılık etti.

Oskar Rescher, 1 Ekim 1883’te Adolf (1856-1925) ve Leopoldina (ö. 1943?) çiftinin tek çocuğu olarak Stuttgart’ta dünyaya geldi. Tam adı Oskar Emil Rescher’dir. 1937 tarihinde Türk vatandaşı olduktan sonra Osman Yaşar Reşer adını aldı.

17. asırdan beri varlığı bilinen Rescher ailesi, Güney Almanya’nın en geniş Yahudi yerleşimcilerindendi.^[1] Reşer’in dedesi Nehemias, hekim; annesinin babası Karl Kauffmann ise Stuttgartlı bir sanayiciydi. Otto (1852-1932) ve tek erkek kardeşi Adolf, babalarının köyü olan Schrozberg’den Stuttgart’a taşındı, burada tekstil ticaretiyle uğraştı ve zenginlik elde etti.^[2] Adolf, 1882’de Dina olarak da bilinen Leopoldina ile evlendi. Leopoldina 1943’te muhtemelen Theresienstadt toplama kampında vefat etti.

Oskar Rescher, 1902’de Stuttgart’ta Eberhard-Ludwig-Gymnasium’dan mezun oldu. Askerlik görevinden sonra 19 Ekim 1903’te Ludwig-Maximilians-Universität’ta (Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi) hukuk tahsiline başladı; 18 Temmuz 1904’te kaydını sildirdi. Aynı sene, Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin’de (bugün Humboldt-Universität zu Berlin) Filoloji Fakültesi’nde Şark Dilleri okumaya başladı. 1908’de mezun oldu. 26 Haziran 1909’da aynı üniversitede “Studien über Ibn Ginni und sein Verhältnis zu den Theorien der Baṣrī und Baġdādī” adını taşıyan teziyle doktor unvanını aldı.

Doktorasını tamamladıktan sonra sahasında ilerlemek için 1909-1910’da Leipzig Üniversitesi’ne devam etti; 1909 senesinde DMG’ye tam üye oldu. Sahasında devrin önde gelen yayın organı olan ZDMG’de yazıları yayınlanmaya başladı. Aynı dönemde İstanbul’a ziyaretler gerçekleştirdi. Bu seyahatler esnasında İstanbul ve Bursa’daki yazma eserleri inceledi, bu konuda çalışmalar yaptı ve bunları yayınladı.

1909-1914 yıllarında, yazmalardan ve İsmail Saip Sencer’den (1873-1940) beslenerek hazırladığı kitapları ve makaleleri yayınladığı verimli bir dönem geçirdi. I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla askere çağrıldı. Önce Montmédy’de, daha sonra Berlin yakınlarındaki Wünsdorf’ta bulunan Halbmondlager Esir Kampı’nda görev aldı. Wünsdorf’ta Müslüman esirlerin mektuplarını sansürlemekle görevliydi. Savaş sırasında bir süre Baalbek’te de bulundu.

“Studien über den Inhalt von 1001 Nacht” başlıklı habilitasyonunu 1 Mayıs 1919’da Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau’da (bugün Wrocław Üniversitesi) tamamladı. Aynı üniversitede şark dilleri okuttu. Prusya Bilim, Kültür ve Eğitim Bakanı Carl Heinrich Becker’in (1876-1933) imzasını taşıyan ve aslı Güler Doğan Averbek’in şahsi arşivinde bulunan belgeye göre 11 Mayıs 1925 tarihinde profesör payesi almaya hak kazandı.

1924’te 41 yaşındayken kalıcı olarak İstanbul’a döndü. Ömrünün kalan kısmını kısmen Ankara’da, çoğunlukla İstanbul’da geçirdi. Almanya’daki Nazi iktidarı sebebiyle ülkesine dönemeyeceğini düşündüğünden Türk vatandaşlığına alınmak için başvurdu ve 2 Haziran 1937 tarihinde yayınlanan Resmî Gazete’deki kararnameye göre Türk vatandaşı oldu.

Türkiye’de yaşadığı yıllarda İstanbul Erkek Lisesi, Harbiye Mektebi, Darülfünun, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İslâm Tetkikleri Enstitüsü, İstanbul İmam-Hatip Okulu, Topkapı Sarayı Müzesi Yazma Eserler Kütüphanesi’nde çalıştı.

Son yılları hastalıklarla ve maddi imkansızlıklarla geçti. Bacaklarından rahatsızdı, egzema ve prostat büyümesinden muzdaripti, kolu uzun süredir alçıdaydı. Tedavisini Ayla König takip etti. 26 Mart 1972, Pazar gecesi saat 23.30’da vefat etti, İstanbul’un Zeytinburnu ilçesinde bulunan Silivrikapı Mezarlığı’na defnedildi.

Ayla König’in Reşer’in hayatında özel bir yeri vardı. 1918’de dünyaya gelen König, Reşer’in vefatına kadar onunla münasebetini sürdürdü. Reşer’in bazı çalışmalarını daktilo etti, son yıllarında mektuplarını yazdı, Reşer’in kitap ticaretinde özellikle son dönemde önemli rol oynadı. Vefatından sonra dördüncü şiir kitabının yayınlanmasını sağladı. Reşer’den kalan kütüphanenin büyük bir bölümünü sattı, kitapların bir kısmı ile Reşer’in terekesinin büyük bölümünü kendi nezdinde tuttu. Nişantaşı’nda bulunan dairesinde 20 Ağustos 1993’te çıkan yangının ardından intihar etti.

Velut bir âlim olan Reşer’in üretkenliği İsmail Saip Sencer’in vefatından sonra duraklasa da ölümüne kadar sürdü. 1909’da ilk makalesini yayınlayan Reşer, hayatı boyunca 58 kitap, 76 makale, 70 değerlendirme, 5 kitap tercümesi, 2 makale tercümesi neşretti. Kitapların dördü şiirlerinden ve bazı kısa yazılar ile hikâyelerden oluşmaktadır. Eserlerinin bir kısmı, doğumunun 100. yılı münasebetiyle Biblio Verlag Osnabrück tarafından tekrar neşredildi. İbn Hallikân’ın Vefeyât’ına hazırladığı indeks yayınlanamadı.

Reşer, matbu kitaplardan oluşan ihtisas kütüphanesini 1939’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne sattı. Bu kitapların kendisi tarafından düzenlenmiş ve notlandırılmış envanteri Güler Doğan Averbek’in şahsi arşivindedir. Daha sonra kurduğu ikinci kütüphanenin önemli bir bölümü, 1955-1972 yılları arasında İslâm Tetkikleri Enstitüsü’nde muhafaza edildi; vefatının ardından Ayla König tarafından Ruhr-Universität Bochum, Seminar für Orientalistik’e satıldı. Yaklaşık 50 yıl boyunca kütüphaneci olarak görev ifa eden ve 60 yıl boyunca kitap ticaretiyle meşgul olan Reşer, İslâm yazmalarını Batıyla, Batılı âlimlerin etütlerini ise Doğuyla buluşturmak istedi. İstanbul’da ve Ankara’da bulunduğu sürede pek çok İslam yazmasının Avrupa ve Amerika’daki kütüphanelere satılmasına aracılık etti. Bugün British Library (o zaman British Museum), Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi, Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi, Basel Üniversitesi Kütüphanesi, Wrocław Üniversitesi Kütüphanesi, Yale Üniversitesi Beinecke Nadir Eser ve Yazma Kütüphanesi, California Üniversitesi Kütüphaneleri, Vatikan Havari Kütüphanesi, Prag Millî Kütüphanesi, Avusturya Millî Kütüphanesi, Berlin Devlet Kütüphanesi, Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi, Hamburg Carl von Ossietzky Devlet ve Üniversite Kütüphanesi, Baverya Devlet Kütüphanesi-Münih, Heidelberg Üniversitesi Kütüphanesi, Göttingen Devlet Kütüphanesi ve Halle/Saale’deki Alman Şarkiyatçılar Birliği Kütüphanesi’nde Reşer’den satın alınmış Türkçe, Arapça ve Farsça binlerce yazma mevcuttur.

• Auer-Faraut, Suzanne. “Oskar Rescher/Osman Reşer, 1883-1972. Biographie, Liste des publications. Memoire de Maitrise d’Islamologie.” Yüksek Lisans Tezi, Universite de Strasbourg, 1982.
• Doğan Averbek, Güler (Yürütücü). “Reconstruction of Oskar Rescher’s Life and Works as an Orientalist: A Life between Germany and Istanbul.” Preussischer Kulturbesitz-Staatsbibliothek zu Berlin destekli, 01.01.2020-30.10.2021.
• Doğan Averbek, Güler, Beate Wiesmüller. “The Manuscripts Oskar Rescher Sold to the Leipzig University Library Between 1925-1934.” Journal of Islamic Review / İslam Tetkikleri Dergisi 12/1 (2022): 157-185.
• Doğan Averbek, Güler, Thoralf Hanstein. “Fuat Sezgin’in Akim Kalan Brockelmann Projesi: Oskar Rescher’in Geschichte der arabischen Litteratur (GAL) Nüshası.” II. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu, 7-9 Ekim 2021, İstanbul.
• Doğan Averbek, Güler, Thoralf Hanstein. “Oskar Rescher - Biographical Finds around Manuscripts, Books and Libraries,” Sammler – Bibliothekare – Forscher: Beiträge zur Geschichte der Orientalischen Sammlungen an der Staatsbibliothek zu Berlin, ed. Sabine Mangold-Will, Christoph Rauch, Siegfried Schmitt. Sonderband der Zeitschrift für Bibliothekswesen und Bibliographie, Frankfurt/Main: Vittorio Klostermann Verlag, 2022, s. 387-449.
• Doğan Averbek, Güler, Thoralf Hanstein. “Oskar Rescher’s Manuscript Collections in Berlin and Leipzig: Did Rescher Take Advantage of Turkey’s Manuscript Market?” Orientalische Handschriften in Deutschland – Sammlungsgeschichte im Spannungsfeld von akademischem Wissensdrang, globalem Antiquitätenhandel und imperialem Machtstreben, 29 Haziran-1 Temmuz 2022, Berlin (Almanya).
• Doğan Averbek, Güler, Thoralf Hanstein. “Who will Bell the Cat? That is the Question! Oskar Rescher’s Copy of Geschichte der arabischen Litteratur (GAL) and Fuat Sezgin’s Uncompleted Brockelmann Project.” Şarkiyat Mecmuası 43 (2023): 101-115.
• Doğan Averbek, Güler. “Bir Garip Âdem: Prof. Dr. Osman Reşer, 1883-1972.” Türk Yurdu 112/425 (2023): 63-73.
• Doğan Averbek, Güler. “Kitap Tüccarı Bir Âlimin Kısa Hayat Hikâyesi: Osman Yaşar Reşer (Oskar Emil Rescher, 1883-1972).” Müteferrika 63 (2023): 5-28.
• Doğan Averbek, Güler. “Mühtedi Alman Şarkiyatçı Osman Reşer (1883-1972) ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yazma Ticareti.” İSAMER, İstanbul Üniversitesi, 21 Ekim 2021, İstanbul.
• Doğan Averbek, Güler. “Osman Reşer’in Berlin ve Leipzig Kütüphanelerine Sattığı Yazmalara Dair Bazı Tespitler.” 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç Armağanı. İstanbul: DBY Yayınları, 2023, s. 337-370.
• Doğan Averbek, Güler. “The Islamic Manuscripts Oskar Rescher Sold to the National Library of the Czech Republic between 1926 and 1946.” Divan Edebiyatı Araştırmaları 31 (2023): 230-249.
• Doğan Averbek, Güler. “The Manuscripts Oskar Rescher Sold to the Berlin State Library Between 1913-1936.” Journal of Islamic Review / İslam Tetkikleri Dergisi 11/2 (2021): 477-568.
• Doğan Averbek, Güler. “The Manuscripts Oskar Rescher Sold to the Berlin State Library 1913–1936.” Staatsbibliothek zu Berlin, 2021, Berlin (Almanya, https://blog.sbb.berlin/the-manuscripts-oskar-rescher-sold-to-the-berlin-state-library-1913-1936/).

https://rescher.net/

• Nemoy, Leon. "The Rescher Collection of Arabic, Persian, and Turkish Manuscripts." The Yale University Library Gazette 47/2 (1972):57-99.
• Rescher, Nicholas. Autobiography. Berlin/Boston: De Gruyter, Inc., 2013.
• Spuler, Bertold. "Oskar Rescher/Osman Reşer. Zum 100. Geburtstag 1. Okt. 1883/1983." Der Islam 61/1 (1984): 12-13.
• Şensoy, Sedat. "Reşer, Osman". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2008, s.10-11.