Semizotu

Semizotu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Klad Angiosperms (Kapalı tohumlular) Klad Eudicots (İki çenekliler) Klad Core eudicots Takım: Caryophyllales Familya: Portulacaceae Cins: Portulaca Tür: P. oleracea
İkili adlandırma
Portulaca oleracea L.

Semizotu ya da pirpirim (Portulaca oleracea), semizotugiller familyasından bir bitki olup yaprakları salata olarak ya da ıspanak gibi pişirilerek yemeklerde kullanılan bir sebzedir. Kökeni Ortadoğu ve Hindistan olmakla birlikte dünyanın birçok bölgesinde bulunmaktadır.

Sebzeler arasında en fazla miktarda Omega-3 içerdiği anlaşılmıştır.^[1]

"Semiz", bilinen ilk Eski Türkçe metin olan Orhun Yazıtları'nda karşılaşılabilen^[2] bir kelime olup "şişman; eti yağlı, tav" anlamlarına gelmektedir.^[3] "Semizotu" adı ise ilk olarak Yadigâr-ı İbnî Şerif'in yaklaşık 1421 tarihli yazılarında ortaya çıkar.^[2]

Nişanyan Sözlük'e göre "pirpirim" adının "nihai kaynağı ve alıntı yönleri açık değildir", ancak orada üç ihtimal verilmiştir. "Pirpirim", aynı bitkiyi ifade eden Ermenice փրփրեմ (prprem), Kürtçe pirpir/pirpar veya Farsça پرپرن/پرپرى (parparan/parparī) kelimelerinin herhangi birisinden türemiş olabilir.^[4]

Semizotu ABD gibi bazı ülkelerde çabuk yayılan arsız bir bitki olarak tanınır ve yemeklerde kullanılmaz. Buna karşılık Asya ve Avrupa'da ekşimsi ve tuzlumsu tadı nedeniyle sevilerek yenir. Kullanımı ıspanağa çok benzer. Çiğ olarak salatalara konur. Yoğurtlu olarak yenir. Ya da etli yemeklerde veya böreklerde pişirilerek kullanılır.

Semizotu bağışıklık sistemi, kalp ve damar hastalıkları, kanser ve inflamasyon sorunlarına iyi gelebilen önemli besinlerden biridir. Semizotunun İnsan sağlığı üzerindeki etkileri şu şekilde detaylandırılabilir:^[5]

• Kalp-damar sağlığı: İçerdiği omega-3 bileşeni sayesinde kan kolesterol ve trigliserit düzeyini düşürmeye ve yararlı yüksek yoğunluklu lipoproteini yükseltmeye yardımcıdır. Yüksek kalori ve kolesterole sahip balık yağları yerine kolesterol içermeyen semizotu faydalı bir omega-3 kaynağıdır. Omega-3, kan yoğunluğunu azaltma özelliğinden dolayı pıhtılaşmaya karşı damar hastalıkları tedavisinde etkili olabilir.
• Kanser: Vücuttaki serbest radikallerin sayısını azaltarak hücresel hasarı önlemeye yardımcı olan bileşiklere antioksidan denir. Antioksidanlar vücutta kanser riskini azaltmada katkı sağlar. Semizotunda bulunan antioksidanlar beta-karoten, askorbik asit (C vitamini) ve melatonin bileşikleridir. Bu bileşikler serbest radikalleri nötralize ederek kanserin yanı sıra kardiyovasküler hastalıkları önlemeye yardımcı bir potansiyele sahiptir.
• Kemik ve kas sistemi: Semizotu yapısındaki önemli oranlarda bulunan kalsiyum ve magnezyum nedeniyle kemik ve kas sağlığı için iyi bir seçenektir. Kalsiyum kemik ve kaslarda bulunan en yaygın minerallerdendir ve eksikliğinde iskelet sistemi zayıflayabilir. Kalsiyumun yanı sıra magnezyum da kemik sağlığını etkileyen bir mineraldir. Yeteri kadar kalsiyum ve magnezyum minerali almak yaşlanmanın neden olduğu kemik hastalıkları riskini azaltmaya yardımcıdır. Ayrıca bazı çalışmalarda kronik kas ve iskelet ağrılarına sahip yaşlı hastalara semizotu merheminin ağrının şiddetini azaltmaya yardımcı olduğu bildirilir.
• Büyüme-gelişme: Semizotu güvenli hücre bölünmesinde ve DNA çoğalmasında yardımcı rol alan folat açısından zengin bir kaynaktır. Folat özellikle hamilelik döneminden önce ve hamilelik sırasında alınması önerilen bir besin bileşenidir. Çünkü folat eksikliği yaşayan bebeklerde çeşitli doğum kusurları meydana gelebilir.
• Sinir sistemi bozuklukları: Son yıllarda yapılan çalışmalara göre antioksidan, antiinflamatuvar, anti-apoptotik etkiler gibi çoklu mekanizmalar yoluyla alzheimer, parkinson, depresyon, epilepsi ve hipoksi gibi bazı sinir sistemi bozuklukları için umut verici bir tedavi seçeneği olabilir. Ancak nörolojik etkilerinin uzun vadeli mekanizmalarını ve sonuçlarını tespit etmek için ek araştırmalara ihtiyaç vardır.

Semizotu yaygın olarak birçok ülkede çeşitli alanlarda kullanılır. Halk arasında ateş, ishal, dizanteri, egzama, sedef ve hematokezya (kanlı dışkılama) tedavisinin yanı sıra kas gevşetici, idrar söktürücü, iltihap önleyici olarak kullanılır. Tüm bu tedaviler kapsamında antibakteriyel, antiinflamatuvar (iltihabı ve ödemi azaltan madde veya tedavi) ve antioksidan olarak işlev görür.^[5]

Büyük oranda Omega-3 içeren semizotunun 100 gramında şunlar yer alır:

Yakma yöntemi de denilen alevlemeye dayanıklı yabancı ot türleri arasında yer alır.^[6]