Yevno Azef

Yevno Azef
Doğum	Evgeni Filipoviç Azef 1869 Pruzhany Bölgesi, Rus İmparatorluğu
Ölüm	24 Nisan 1918 Berlin, Alman İmparatorluğu
Meslek	Ajan

Evgeni Filipoviç “Yevno” Azef (Rusçası: Евгений Филиппович (Евно) Азеф) (1869—1918) Yahudi Rus ajan provokatör. Hem Rus Sosyalist Devrimci Parti (SR'lar) üyesi olarak siyasi cinayetlerin örgütleyicisi hem de Çarlık gizli polis servisi Okhrana ajanıydı. Polisin tutuklamalar yapabilmesini sağlayacak terör eylemleri gerçekleştiren bir provokatördü.

Hrodna Guberniyası Brest Oblastına bağlı Lysaka köyünde 1869 yılında fakir bir Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Temel eğitimini aldıktan okulu bırakıp gazeteci ve gezici satıcı olarak çalıştı. Bu sırada devrimci çevrelerle temasa geçer. 1892'de polis onun devrimci yayınları dağıttığından şüpheleniyordu. 800 Rublelik dolandırıcılık vurgunundan dolayı 1892 yılında tutuklanmak üzereyken Almanya’ya kaçar ve önce Karlsruhe, sonra Darmstadt'a gider. Burada elektrik mühendisi eğitimi alır. O yıllarda Okhrana sorumlularından Sergey Vasilyeviç Zubatov tarafından polis ihbarcısı olarak polis kadrosuna alınır.

Nisan 1893'te Azef, Rus gizli polisi Okhrana'ya para karşılığında öğrenci arkadaşları hakkında bilgi vermeyi teklif eden bir mektup yazdı. Aynı yılın ilerleyen saatlerinde İsviçre'nin Bern kentine taşındı ve 1894'te saygın narodnik çift Chaim Zhitlovsky ve Vera Lokhova tarafından düzenlenen Yurtdışı Sosyalist Devrimciler Birliği'ne katıldı.

1899'da mezun olduğunda Okhrana ona Rusya'ya dönmesini emretti; burada Andrei Argunov liderliğindeki Kuzey Sosyalist Devrimci Parti'ne katıldı ve Azef devrimcilerin bunu yapmasını istemesine rağmen aslında onun sağ kolu oldu. Almanya’da sürgündeki Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) çevrelerine yakınlaşmaya çalışır ve Avrupa’daki farklı ülkelerdeki devrimcileri tanımaya çalışır. Azef, Partinin Merkez Komitesine kadar yükselecektir. 1903 yılında Okhrana’ya, partinin silahlı kanat sorumlusu olan Grigory Gershuni’nin yakalanması için istihbarat sağlar. Yakalanan Gershuni’nin yerine kendisi geçecektir. Azef bu dönem yardımcı ise Boris Savinkov'du. Bu görevdeyken 1904 yılında İçişleri Bakanı Vyaçeslav Von Plehve’nin, 1905 yılında Büyük Dük Sergey Aleksandroviç’in ve Petersburg valisi Aleksandr Trepov’un öldürülmesini planlar ve gerçekleştirir. 1908 yılında Azef hem devrimci suikast planlarını yerine getirmekte, hem de polis ajanı olarak görev yapmaktaydı. SR’ların polis teşkilatındaki sempatizanları bu durumu partiye bildirseler de kendilerine inandıramamışlardır. İçişleri Bakanı ve Çar'ın amcasına düzenlenen suikastlar da Okhrana'da bir krize yol açtı. Polis Müdürü Alexei Lopukhin istifa etti ve yerine nefret ettiği rakibi Pyotr Rachkovsky getirildi.

Rachkovsky'nin ilk icraatlarından biri, Azef'in idarecisi olarak görev yapan Leonid Ratayev'i görevden almak ve onun denetimini bizzat devralmak oldu. Azef'in çifte ticareti, Okhrana'nın daha uzun süre görev yapan memurları tarafından da kızmıştı; bunlardan biri, Sosyalist Devrimcilere, Okhrana'nın kendi saflarına iki muhbiri, Azef'i ve Tatarov adında bir adamı işe aldığını isimsiz olarak ihbar etti. Boris Savinkov, Tatarov'un öldürülmesini emretti: 4 Nisan 1906'da bıçaklanarak öldürüldü, ancak Sosyalist Devrimciler Azef'in de bir casus olduğuna inanamadılar. Bu sırada Azef, 1905 devriminin popüler kahramanı Georgy Gapon'un da polis muhbiri olduğunu öğrendi. Azef, Gapon'un öldürülmesini emretti.

Sonunda polis güçlerinden ayrılan bir sempatizan SR’lardan önde gelen devrimci Vladimir Burtsev’i ikna eder. Burtsev, eski polis müdürü Lopuhin ile görüşür ve Azef’in polis ajanı olduğuna dair teyit alır. Burtsev Azef’i 1909’da ifşa eder. Paris’de parti mahkemesi oluşturulur. Vera Figner, Pyotr Kropotkin tarafından değerlendirildi. SR’lar suçsuzluğuna dair delil getirmek isteyen Azef’i serbest bırakırlar. Azef ise kaçacak ve tekrar Almanya’ya dönecektir. Ajanlığından haberi olmayan eşi Ljuba Mankin ondan boşanacak ve ABD’ye göçecektir. Casus olarak yaptığı son eylemlerden biri, Azef'in kimliğini açığa çıkardığı için Sibirya'ya sürülen Lopukhin'i ihbar etmekti.

Almanya’da Azef takma bir isim altında (Aleksandr Nejmajera) bir şarkıcıyla yaşamaya başlar, korse satıcısı ve borsa spekülatörü olarak çalışır. I. Dünya Savaşı sırasında tehlikeli bir terörist olarak enterne edilir. Hapishanede böbreklerinden rahatsızlanır, Aralık 1917’de salıverilir. Hastalığı ilerleyecek ve 24 Nisan 1918 günü ölecektir. Mezartaşı bulunmayan mezarı Berlin'deki Wilmersdorf Mezarlığındadır.

• Pevsner, G. La Doppia Vita di Evno Azev (1869-1918). Milano: Mondadori. 1936. 315 S.
• Sosyalist Devrimci Parti
• Ohranka
• Roman Malinovski