Komisariat Straży Granicznej „Herby”

Komisariat Straży Granicznej „Herby” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Kamińsko”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Praszka”^[4].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej.

Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Herby”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6]. W rzeczywistości komisariat Straży Celnej „Kamieńsko” z dniem 4 maja 1928 został przeniesiony do Herb^[1][7].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Kamińsko”.

W 1921 roku w Herbach stacjonował sztab 2 kompanii 4 batalionu celnego. 2 kompania celna jedną ze swoich placówek wystawiła w Herbach^[8].

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[9]. Do 1828 roku funkcjonował komisariat Straży Celnej „Kamieńsko”^[7]. Z dniem 4 maja 1928 został przeniesiony do Herb^[1]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Herby” do Inspektoratu Granicznego nr 14 „Lubliniec” i określił jego strukturę organizacyjną^[6]. Rozkazem nr 10 z 5 listopada 1929 roku w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[10]. Rozkazem nr 4 z 11 października 1932 roku w sprawach organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego i niektórych inspektoratów granicznych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówkę II linii „Częstochowa”^[11]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Węglowice”^[12].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Jaworzno” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Lubecko” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Panki” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Lubliniec” − listopad 1929

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[6]:

• komenda − Herby
• podkomisariat Straży Granicznej „Panki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Podłęże Szlacheckie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Stany”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kod?”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kluczno”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kamińsko”
• placówka Straży Granicznej I linii „Braszczok”
• placówka Straży Granicznej II linii „Panki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Herby”

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[10]:

• 2/14 komenda − Herby
• placówka Straży Granicznej I linii „Kamińsko”
• placówka Straży Granicznej I linii „Łebki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Braszczok”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawełki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Herby”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• ZbigniewZ. Gulczyński ZbigniewZ., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.

• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Częstochowa“ z lat 1928-1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy imienne Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.