Komisariat Straży Granicznej „Istebna”

Komisariat Straży Granicznej „Istebna” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-czechosłowackiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[2]. Komisariat Straży Celnej „Istebna”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Cieszyn”^[3].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Istebna”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[5].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Istebna”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[6]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Istebna” do Inspektoratu Granicznego nr 17 „Biała” i określił jego strukturę organizacyjną^[5]. Rozkaz nr 10 z 5 listopada 1929 roku w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego wymienia nazwę komisariatu „Jasnowice”^[7]. Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 roku w sprawach [...] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł siedzibę komisariatu z Jasnowic do Istebnej^[8]. Rozkazem nr 1 z 1 lipca 1938 roku w sprawach [...] organizacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę I linii „Jasnowice” do m. Andziołówka^[9] i zatwierdził rozgraniczenie komisariatu^[9]. Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski, działając na podstawie upoważnienia Ministra Skarbu z 14 października 1938 roku, przydzielił komisariat do Obwodu „Żywiec”^[10]. Jednocześnie przeniósł placówkę I linii „Bestwina” do m. Czarne i placówkę „Krążelka” do m. Skaliste^[11]. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 roku w sprawie zmian organizacyjnych [...], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił z komisariatu „Jabłonków” placówkę I linii „Świerczynowiec” i przydzielił do komisariatu „Istebna”^[12] i utworzył placówkę I linii „Jaworzynka”^[12]. Placówkę I linii „Zwardoń” z komisariatu „Rajcza” przydzielił do komisariatu „Istebna”^[12].

W 1938 roku zatwierdzono nowe rozgraniczenie komisariatów „Istebna” i „Ustroń”^[9]:

• linia biegnącą od kamienia granicznego nr 25 do wewnątrz ścieżką turystyczną na Mraźnicę (786), przez którą drogą turystyczną do szosy na Kubalonce. Następnie drogą przez Zameczek do mostu na Czarnej Wisełce przy szosie do Wisły i przez Czarne, Przysłup (1021) na szczyt Baraniej Góry (1214), skąd drogą turystyczną do miejscowości Magórki (1129) i dalej drogą turystyczną do miejscowości Fojtula. Od miejscowości Fojtula pozostaje poprzednie rozgraniczenie nie zostało zmienione.

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Ustroń” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Rajcza” − 1928 i 1929

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[5]:

• komenda − Istebna
• placówka Straży Granicznej I linii „Jasnowice”
• placówka Straży Granicznej I linii „Klimkowiec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bestwina”
• placówka Straży Granicznej II linii „Istebna”

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[17]:

• 3/17 komenda − Jasnowice
• placówka Straży Granicznej I linii „Jasnowice”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bestwina”
• placówka Straży Granicznej I linii „Skaliste”
• placówka Straży Granicznej II linii „Istebna”

Organizacja komisariatu w 1935^[18]:

• komenda − Istebna
• placówka Straży Granicznej I linii „Jasnowice”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bestwina” → w 1938 przeniesiona do Czarne
• placówka Straży Granicznej I linii „Krążelka” → w 1938 przeniesiona do Skaliste
• placówka Straży Granicznej II linii „Istebna”

Organizacja komisariatu w grudniu 1938^[11]:

• komenda − Istebna
• placówka Straży Granicznej I linii „Czarne”
• placówka Straży Granicznej I linii „Skaliste”
• placówka Straży Granicznej II linii „Istebna”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Zachodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Wykazy imienne Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.