Komisariat Straży Granicznej „Kolno”

Komisariat Straży Granicznej „Kolno” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Chojnowo”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Grajewo”^[4].

1 czerwca 1921 roku w Lachowie stacjonowało jeszcze dowództwo 4 kompanii celnej 2 batalionu celnego. Posiadała ona swoje placówki w miejscowościach: Kurki, Glinki, Futory, Kiełcze, Filipki, Brzózki, Brzozowa, Bialiki, Wincenty^[5]. Na przełomie roku 1921/1922 ochronę granicy państwowej w tym rejonie od pododdziałów 2 batalionu celnego przejęła Straż Celna^[5].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Kolno”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanych komisariatów Straży Celnej „Kumelsk” i „Wincenta”^[7].

 Osobne artykuły: 2 Batalion Celny, Komisariat Straży Celnej „Kumelsk” i Komisariat Straży Celnej „Wincenta”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[8]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Kolno” do Inspektoratu Granicznego nr 1 „Stawiska” i określił jego strukturę organizacyjną^[7]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[9]. Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 roku placówkę SG II linii „Łomża” przydzielono do komisariatu Straży Granicznej „Kolno”^[10]. Z dniem 7 października 1932 roku utworzono posterunek SG „Kozioł”^[11]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[12]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Łomża”.

W 1928 roku komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 32 kilometrów^[13]. Prawa granica rozpoczynała się od słupa granicznego nr 131, dalej Truszki Zalesie(wył.), m. Kumelsk, szosą z Grabowa do Kumelska. Lewa granica do słupa granicznego nr 94, dalej m. Ksedki, do m. Wenecja (wył.)^[14]. Po reorganizacji komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 23 kilometrów^[15].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Szczuczyn” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Myszyniec” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Szczuczyn” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Leman” − październik 1929

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[7]:

• komenda − Kolno
• placówka Straży Granicznej I linii „Kiełcze-Kopki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzozowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wincenta”
• placówka Straży Granicznej I linii „Olszanka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zimna”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kolno”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[9], w 1933 i 1934^[26]:

• 5/1 komenda − Kolno
• placówka Straży Granicznej I linii „Kiełcze-Kopki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzozowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wincenta”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kolno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łomża”^[15]

Organizacja komisariatu w 1937^[26]:

• komenda − Kolno
• placówka Straży Granicznej I linii „Kiełcze-Kopki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wincenta”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kolno”

Organizacja komisariatu w 1939^[26][27]:

• komenda − Kolno
• placówka Straży Granicznej I linii „Kiełcze-Kopki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Brzozowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wincenta”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kolno”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Łomża” 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Odpisy z kronik komisariatów Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1937–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy jednostek Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1932–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Lipiny Ślaskie” z lat 1927–1936. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/591.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Panki” z lat 1928–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.